HERBERT MARCUSE η απαξίωση του «ευρωπαϊκού πολιτισμού» και άλλα πολλά...

Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’60, και πάντως μετά τον Μάη του ’68, ο Herbert Marcuse (1898-1979) είχε δώσει μια συνέντευξη στο γαλλικό περιοδικό L'Express, σε μια ομάδα συντακτών την οποίαν αποτελούσαν η Φρανσουάζ Ζιρού, ο Ζακ Μπετς και ο Ζαν-Λουί Φερριέ. Η συνέντευξη εκείνη που ήταν εκτεταμένη, και άρα αποκαλυπτική για πολλά θέματα, μεταφράστηκε και αναδημοσιεύτηκε και στη χώρα μας από τις εκδόσεις Ρόμβος εκεί προς το 1972-73 (στις εκδόσεις δεν αναφέρεται χρονιά, αλλά τότε είναι). Το βιβλίο είχε τον… τραβηχτικό τίτλο «Εξέγερση, Αναρχισμός, Μοναξιά/ μια συζήτηση με τον Herbert Marcuse», ένας τίτλος που δεν ανταποκρίνεται επ’ ουδενί στον όγκο και τις διαστάσεις της συζήτησης. Ειδικά το «αναρχισμός» είναι εντελώς τραβηγμένο (για προβολή στον τίτλο), αφού καταλαμβάνει ένα απειροελάχιστο τμήμα της κουβέντας, και με τον Marcuse να εκφράζει εν πολλοίς την επιφυλακτική έως και αρνητική του άποψη για το θέμα. Στα ελληνικά χουντικά «καλοκαίρια της αναρχίας» όμως κάτι τέτοια τίτλοι πουλούσαν…

Μεταφέρω ένα μικρό απόσπασμα της συνέντευξης, που καταλαμβάνει συνολικώς 46 σελίδες…

Γνωρίζετε ασφαλώς ότι βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από την «Κοινωνία της Αφθονίας», της οποίας τον αφανισμό εσείς επιθυμείτε. Αυτή η κοινωνία με όλα της τα θετικά και αρνητικά γνωρίσματα υπάρχει σήμερα μονάχα στις Ηνωμένες Πολιτείες… 
Μου καταλογίζουν ότι συγκεντρώνω την κριτική μου πάνω στην αμερικανική κοινωνία. Συμφωνώ. Το γεγονός ότι αυτή τη χώρα τη γνωρίζω καλλίτερα από οποιαδήποτε άλλη, δεν είναι βέβαια η μόνη αιτία. Φοβούμαι, πιστεύω, ότι αυτή η αμερικανική κοινωνία θα γίνει το πρότυπο για τις άλλες καπιταλιστικές χώρες κι ίσως-ίσως και για τις σοσιαλιστικές (σ.σ. !!). Πιστεύω, όμως, παράλληλα ότι μπορεί ν’ αποφευχθεί αυτή η εξέλιξη. Αυτό προϋποθέτει, όπως είπαμε, μια θεμελιακή αλλαγή, μία πλήρη ρήξη με τις ανάγκες και τις επιδιώξεις των ανθρώπων, που σήμερα έχουν επηρεαστεί λανθασμένα. 
Μια ρήξη… Αυτό σημαίνει επανάσταση; 
Σωστά. 
Πιστεύετε στην ύπαρξη κάποιας επαναστατικής ορμής στις βιομηχανικές κοινωνίες; 
Όπως γνωρίζετε, η σπουδαστική κίνηση περιέχει ένα πολύ δυνατό αναρχικό στοιχείο. Κι αυτό το πράγμα είναι στ’ αλήθεια κάτι καινούριο.(…) 
Ελπίζετε λοιπόν ότι ο αναρχισμός θα οδηγήσει στη νίκη, την πολυπόθητη σ’ εσάς Επανάσταση; 
Όχι. Αλλά το αναρχικό στοιχείο το θεωρώ σαν μια ισχυρή και προοδευτική δύναμη. Και πιστεύω ότι αυτό το στοιχείο πρέπει να διατηρηθεί σαν ένα ρεύμα μέσα στις διαστάσεις μιας μεγαλύτερης και ορθότερα διαρθρωμένης διαδικασίας. 
Σεις ο ίδιος είστε βέβαια κάθε άλλο παρά αναρχικός…(…) 
Δεν είμαι αναρχικός, γιατί δεν πιστεύω ότι μια κοινωνία, στο σύνολό της οργανωμένη και κινητοποιημένη εναντίον κάθε επαναστατικής κίνησης, και κάθε αληθινής αντιπολίτευσης μπορεί να καταπολεμηθεί χωρίς καμιάν οργάνωση, και μια τόσο συγκεντρωτική, στρατωτικο-αστυνομική εξουσία να αντιμετωπιστεί ανοργάνωτα. Δε γίνεται.(…) 
Η ελευθερία της γνώμης μάς είναι πιο ακριβή. Στην κοινωνία που εσείς εκθειάζετε, εξαφανίζεται, δεν είναι έτσι; 
Παραδέχομαι σαν κάτι αναγκαίο η ελευθερία του Τύπου να μην επεκτείνεται πάνω σε ολοφάνερα επιθετικές και καταστροφικές επιδιώξεις, όπως ο Ναζισμός. Αποκλειομένης αυτής της ξεχωριστής περίπτωσης, δεν είμαι κατά της ελευθερογνωμίας… 
Ακόμη κι αν διασπείρονται φυλετικές, εθνικιστικές, αποικιοκρατικές ιδέες; 
Εδώ θ’ απαντήσω μ’ ένα όχι. Δε συμφωνώ με την άποψη να εγκρίνεται η έκφραση του λόγου για ρατσιστικές, αντισημιτικές και νεοναζιστικές κινήσεις, ασφαλώς όχι. Το βήμα απ’ τα λόγια στην πράξη, σήμερα, έχει τόσο μικρύνει, ασημαντοποιήθηκε. Τουλάχιστον στην κοινωνία που γνωρίζω, την αμερικανική. Γνωρίζετε ασφαλώς την περίφημη φράση του Ρίτσαρντ Χολμ: «Μονάχα σε μία και μοναδική περίπτωση μπορούμε ν’ αναστείλουμε τα πολιτικά δικαιώματα στον άμεσο κίνδυνο». Αυτός ο άμεσος κίνδυνος σήμερα υπάρχει παντού.(…) 
Γιατί κατηγορείτε εντονότερα την Αμερική για τις παρεκκλίσεις της από το δημοκρατικό ιδεώδες, απ’ ό,τι τον κομμουνισμό για τις παρεκκλίσεις του από το κομμουνιστικό ιδανικό; 
Με την ίδια ένταση κατηγορώ και τα κομμουνιστικά κράτη για τις παρεκκλίσεις τους. Πιστεύω πάντως ότι το γενικό εποικοδόμημα και η κουλτούρα του καπιταλισμού αντιδρούν στην εξέλιξη ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού. 
Και πιστεύετε ότι κάποια μέρα θα ζήσουμε την ιδανική κομμουνιστική κοινωνία; 
Εν πάση περιπτώσει υπάρχει η θεωρία. Υπάρχει ολόκληρη η μαρξιστική θεωρία. Αυτό υπάρχει. Υπάρχει και η Κούβα. Υπάρχει και η Κίνα. Υπάρχει η κομμουνιστική πολιτική της περιόδου της επανάστασης των Μπολσεβίκων.(…) 
Φτάνουμε σε κάτι σπουδαίο. Η δυστυχία όπως φαίνεται μπορεί να καταπολεμηθεί μονάχα με μια πολύ κλειστή οργάνωση. Αντιμετωπίζουμε λοιπόν γι’ άλλη μια φορά τον αναγκαίο καταναγκασμό… 
Ασφαλώς. Αλλά και στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να εφαρμοστεί ο προοδευτικός καταναγκασμός. Ας πάρουμε μια χώρα, όπου η ανέχεια ζει δίπλα στην πολυτέλεια, τη σπατάλη, και τις ανέσεις για τους προνομιούχους… Εδώ πρέπει να κτυπηθεί η σπατάλη, για να εξαφανιστούν η φτώχεια, η δυστυχία και η ανισότητα. Αυτός είναι ο απαραίτητος καταναγκασμός. 
Δυστυχώς δε συνυπάρχει οικονομικός συσχετισμός. Η δυστυχία δεν εξαλείφεται με την καταπολέμηση της σπατάλης, αλλά με την παραγωγή… 
Σύμφωνοι. Αλλά μ’ αυτό ήθελα να τονίσω ότι ο καταναγκασμός που χρησιμοποιείται στην Κούβα, παραδείγματος χάρη, διαφέρει από εκείνους που επιβάλλονται στην καπιταλιστική οικονομία. 
Την Κούβα ας μην την αναφέρουμε σαν επιτυχημένο υπόδειγμα μιας νικήτριας σοσιαλιστικής οικονομίας, αφού η χώρα αυτή εξαρτάται από τις καθημερινές παραδόσεις πετρελαίου από την Σοβιετική Ένωση. Τι θα συνέβαινε, αν η ΕΣΣΔ σταματούσε να την τροφοδοτεί έστω και μία φορά κάθε δύο εβδομάδες; 
Δεν ξέρω. Παρ’ όλη όμως την εξάρτησή της από την ΕΣΣΔ η Κούβα έκαμε τεράστιες προόδους. 
Εν σχέσει με το παρελθόν της σίγουρα. Την επισκεφτήκατε; 
Όχι. Οι Αμερικανοί δε μου παρέχουν άδεια. (…) 
Πιστεύετε στη δυνατότητα Επανάστασης στις Ηνωμένες Πολιτείες; 
Απολύτως όχι. 
Γιατί; 
Γιατί δεν υπάρχει συνεργασία ανάμεσα σε σπουδαστές και εργάτες, ούτε ως εκείνο το σημείο καν που πραγματοποιήθηκε το Μάιο-Ιούνιο στη Γαλλία.(…) 
Και ποιος θα κατευθύνει την Επανάσταση στην Αμερική, στη Γερμανία, στη Γαλλία, όταν αυτοί αποδεικνύονται ανίκανοι ν’ αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους με την εργατική τάξη; 
Παρ’ όσα έχουν ως τώρα λεχθεί, δεν μπορώ να διανοηθώ μία κοινωνική επανάσταση χωρίς τη συμμετοχή της εργατικής τάξης.(…) 
Θα ήταν δυνατό να εξηγηθεί στο κοινό ότι δεν χρειάζεται ούτε αυτοκίνητο, ούτε τηλεόραση, ούτε ψυγείο, ούτε πλυντήριο; 
Μάλιστα, αν αυτά τα αντικείμενα εμποδίζουν την απαλλοτρίωση των εξαρτημένων από την «εκούσια σκλαβιά» τους. 
Αυτό το πρόγραμμα δε θα συνεπάγετο ορισμένες δυσχέρειες για όλους τους εργαζόμενους σε εργοστάσια παραγωγής αυτοκινήτων, ψυγείων κ.λπ. 
Τα εργοστάσια θα κλείσουν τις πόρτες τους για μια εβδομάδα, για δύο κι ύστερα ο καθένας θα γυρίσει στο ύπαιθρο. Κι εκεί αρχίζει η πραγματική εργασία. Ο παραμερισμός της αθλιότητας και της ανισότητας θα αντικαταστήσει την εργασία για τη σπατάλη, που διεξάγεται στην κοινωνία των καταναλωτών.(…) 
Θεωρείτε τον εαυτό σας ελεύθερο άνθρωπο; 
Εγώ; Πιστεύω ότι κανείς σ’ αυτή την κοινωνία δεν είναι ελεύθερος. Κανείς. 
Δεχτήκατε ποτέ να σας ψυχαναλύσουν; 
Ποτέ. Λέτε να το ’χα ανάγκη; Ασχολήθηκα με το έργο του Φρόιντ μόνον επί του θεωρητικού πεδίου. Όχι πάνω στη θεραπευτική του.(…) 
Δεν έχετε την ελάχιστη εμπιστοσύνη στον ευρωπαϊκό πολιτισμό(…); 
Σήμερα είναι σχεδόν αδύνατο να γίνεται λόγος για ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ίσως ακόμη να ’ναι αδύνατη η συζήτηση πάνω σ’ ένα δυτικό πολιτισμό. Ο ανατολικός και ο δυτικός πολιτισμός ολοένα και πλησιάζουν. Και ο σημερινός ευρωπαϊκός πολιτισμός ήδη έχει μιμηθεί πολλά από τον αμερικανικό. Γι’ αυτό το λόγο δύσκολα φαντάζεται κανείς τον ευρωπαϊκό πολιτισμό ελεύθερο από μια αμερικανική επιρροή. Εκτός ίσως από μερικές ξέχωρες περιοχές της κουλτούρας, όπως είναι η ποίηση παραδείγματος χάρη…

Υπάρχουν κάποιοι ανόητοι, που τυγχάνει, μέσα σε όλα τ’ άλλα φαιδρά που πρεσβεύουν, να είναι και αρνητές του ολοκαυτώματος (καθώς μιλάνε για «ψευδοϊστορική μυθοπλασία»!) και οι οποίοι θέλουν να κάνουν κουβέντα για τον Marcuse!! Τέτοιο είναι το θράσος τους!! Μάλλον σ’ αυτές τις τριχασμένες «προσωπικότητες» (αναρχοφασίστες, «αρνητές», ψευτοροκάδες) θα ταίριαζε καλύτερα για συνομιλητής τους ο… Πλεύρης ή ο Κασιδιάρης…
Ο Μarcuse μιλάει, εδώ, καθαρά για όλα. Για τα πάντα. Για όλα αυτά εννοώ που μας απασχόλησαν εν τάχει και στην προηγούμενη ανάρτηση ΗΤΑΝ ΤΟ ROCK ANTIΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΟ; ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΧΕΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΝΑΡΧΟΦΑΣΙΣΤΕΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ… (http://diskoryxeion.blogspot.gr/2016/04/rock-anti.html). Μιλάει για τα όρια στην ελευθερία της γνώμης πιστεύοντας, αυστηρώς, ότι δεν πρέπει να διασπείρονται ρατσιστικές, αντισημιτικές και νεοναζιστικές «ιδέες», θεωρούσε την Κούβα (για την οποία τα λέγαμε επίσης πιο πριν) ως μια «σωστή» εμπειρία στο δρόμο για την αταξική κοινωνία, πίστευε στην αποτυχία τής επανάστασης στην Αμερική επειδή ανάμεσα στους φοιτητές και τους εργάτες (ανάμεσα στην κουλτούρα τη σκέψη και την εργασία δηλαδή) δεν υπήρχε δίαυλος επικοινωνίας (εδώ κολλάει αυτό που είπα εγώ περί αποτυχίας της αντικουλτούρας, του ροκ κτλ.), λέει πως δεν μπορεί να διανοηθεί επαναστατικές διαδικασίες χωρίς τη συμμετοχή της εργατικής τάξης, πίστευε πως δεν χρειαζόμασταν τα «αγαθά» του δυτικού πολιτισμού επειδή εμποδίζουν την απαλλοτρίωση των εξαρτημένων από την «εκούσια σκλαβιά» τους και πως στην ύπαιθρο εντοπίζεται η πραγματική εργασία (είναι αυτό που λένε κάποιοι κοροϊδευτικά «επιστροφή στη φύση», αλλά εξηγήσαμε στην προηγούμενη ανάρτηση τι νόημα έδινε ο Marcuse σ’ αυτό), κλείνοντας (στο απόσπασμά μας) με τις ισχυρές επιφυλάξεις του, που φθάνουν έως το επίπεδο τής «άρνησης» του ευρωπαϊκού πολιτισμού, επειδή κατέστη εκείνος υποχείριο του αμερικανικού (δηλαδή της κατανάλωσης).

Τι άλλο να αντιπαραθέσει κανείς στις βλακείες των κοιμισμένων «αρνητών», που βλέπουν στους… punk-ναζήδες –οι οποίοι (ναζήδες) εισήλθαν στο ευρύτερο rock από τρύπα που άφησε αφύλακτη το punk– τη συνέχεια της αντικουλτούρας των sixties, μέσω των μεγάλων αλλαγών που θα επέφεραν (οι πάνκηδες) στην κοινωνία;
Ένα είναι σίγουρο. Ο Marcuse θα φτύνει από τον τάφο του, για τις… υπνοβατικές αρλούμπες.