SILVIO RODRIGUEZ μερικά στοιχεία για την περίπτωση ενός διακεκριμένου κουβανού τραγουδοποιού, που άκουγε Dylan και Beatles ήδη από τα τέλη των sixties

Πρωτάκουσα Silvio Rodríguez σχετικώς νωρίς. Εννοώ μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και πάντως πριν τη βρετανική έκδοση του πρώτου άλμπουμ του, του “Días Y Flores”, που είχε γίνει για λογαρισμό της Hannibal το 1988. Αιτία ήταν το φεστιβάλ της ΚΝΕ. Επισκεπτόμουν πάντα ως φοιτητής, και λίγο αργότερα, το συγκεκριμένο φεστιβάλ (λέμε για τα χρόνια του ’80 και τις αρχές του ’90) επειδή μ’ ενδιέφεραν τα υπαίθρια βιβλιοπωλεία και δισκάδικα – κυρίως δε τα δεύτερα, επειδή σ’ αυτά εύρισκες δίσκους από τις τότε σοσιαλιστικές χώρες. Δεν ήταν και πολύ πιθανό δηλαδή, εκείνη την εποχή, να εντόπιζες τέτοια άλμπουμ (folk, jazz, rock και avant-garde) πέραν των γιορτών της ΚΝΕ ή των βιβλιοπωλείων της Σύγχρονης Εποχής. (Ok, ήταν πάντα και το Μοναστηράκι εκεί όπου έσκαγε... κάθε καρυδιάς καρύδι). Τώρα, βεβαίως, ορισμένοι βλάκες θα πουν πως ήμουν Κνίτης κ.λπ, κ.λπ., τις γνωστές αηδίες δηλαδή που λένε και ξαναλένε, όμως Κνίτης δεν υπήρξα ποτέ (όχι πως αν είχα υπάρξει θα ντρεπόμουν να το πω, σιγά τα ωά!). Τούτο, φυσικά, μπορεί να το επιβεβαιώσουν όλοι οι φίλοι και οι γνωστοί μου. Θα μπορούσε δε να το επιβεβαιώσει ακόμη και ο παλιός συμφοιτητής μου στο Πολυτεχνείο, ο Μάκης Παπαδόπουλος, που τώρα είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και υπεύθυνος οικονομικού του κόμματος (γνωστός δε και από τις τηλεοπτικές εμφανίσεις του). Με τον Μάκη ήμασταν σε διαφορετικά στρατόπεδα εκείνα τα χρόνια (και τώρα είμαστε) και πάντα συγκρουόμασταν είτε στο Γενικό Τμήμα της Πολυτεχνικής, στο οποίο ήμασταν εκπρόσωποι φοιτητικών παρατάξεων (εκείνος της ΚΝΕ), είτε στους διαδρόμους και τα κυλικεία. Anyway…

To “Días Y Flores” πρωτοβγήκε στην Κούβα το 1975. Το εξώφυλλο που βλέπετε είναι της αγγλικής έκδοσης στη Hannibal από το 1988

Φεστιβάλ της ΚΝΕ λοιπόν και… πάντα στη σακούλα δίσκοι της Μελόντια, της Amiga, της Supraphon, της Electrecord, της Muza, της Balkanton και βεβαίως της Areito και της Egrem από την Κούβα. Εντάξει, δεν έχω πολλά κουβανέζικα άλμπουμ από ’κείνα τα χρόνια, ούτε ήξερα καλά-καλά τι αγόραζα – αν και δεν αγόραζα εντελώς στην τύχη. Από τα… ψευτοϊσπανικά μου προσπαθούσα να εντοπίσω κάτι στις liner notes που να με οδηγούσε κάπου, αν και πιο πολύ παρασυρόμουν από τα εξώφυλλα. Άφηνα τη διαίσθηση, δηλαδή, να δράσει, με… εξαιρετικά τις περισσότερες φορές αποτελέσματα. Κάπως έτσι είχα αγοράσει και το άλμπουμ “Mujeres” του Silvio Rodríguez, που είχε κυκλοφορήσει στην κουβανική Areito το 1978. Με είχε εντυπωσιάσει, θέλω να πω, το πολύχρωμο (σαν ψυχεδελικό) εξώφυλλο, που αργότερα μου θύμισε, έντονα, covers της tropicalia (όταν τα είδα για πρώτη φορά), για να μην μιλήσω ακόμη και για το “Ad Gloriam” των Ιταλών (Le) Orme. 

Ο Silvio Rodríguez είχε γεννηθεί στο San Antonio de los Banos, κοντά στην Αβάνα, το 1946 (αυτά τα έγραφα στο Jazz & Τζαζ, στο τεύχος 77/78, το καλοκαίρι του 1999, όταν ακόμη στο internet εύρισκες από ελάχιστα έως τίποτα για την περίπτωσή του). Στα 16 του, την εποχή όπου ο Dylan κυκλοφορούσε τον πρώτο δίσκο του, ο Rodríguez έπιανε κιθάρα στα χέρια του, ενώ το 1969, όταν ο Dylan… έβγαζε στο σφυρί όλη τη δεκαετία, ο Rodríguez ήταν μέλος του Grupo De Experimentación Sonora Del ICAIC, ενός από τα σημαντικότερα συγκροτήματα που ανέδειξε ποτέ η Κούβα. Άλλα μέλη των ICAIC ήταν τότε οι Leo Brouwer (leader) και ο Pablo Milanés (αντιλαμβάνεστε το βάρος των ονομάτων).

Τότε, εκείνη την εποχή (late sixties), ο Rodríguez αρχίζει παραλλήλως να διαμορφώνει και να διαμορφώνεται από το κίνημα του «νέου τραγουδιού» (nueva trova), το οποίο στηριζόταν μορφολογικώς στον Dylan, στους Beatles και φυσικά στο παραδοσιακό κουβανέζικο τραγούδι, ενώ οι στίχοι του καταπιάνονταν με κοινωνικά και ερωτικά θέματα (όπως παντού στον κόσμο). Το nueva trova, που απέκτησε γρήγορα ισχυρές βάσεις τόσο στο λαό, όσο και στη διανόηση, δεν ήταν ένα τραγούδι κολακείας προς το καθεστώς. Κρατούσε κριτική στάση, πάντα μέσα από μια μαρξιστική θεώρηση των πραγμάτων, ενώ η αμφισημία του έδινε τη δυνατότητα στο κοινό και τους καλλιτέχνες να επικοινωνούν μεταξύ τους με μια δική τους γλώσσα. 

Λέει χαρακτηριστικώς ο Silvio Rodríguez, σε μια συνέντευξή του από το 1980, που είναι τυπωμένη στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ τής Luaka Bop “Los Grandes Exitos”, που κυκλοφόρησε το 1991 με τις ευλογίες του David Byrne – κάποιοι τα έχουν ξεχάσει όλα αυτά, και δε μιλάω για τους άσχετους, που δεν τα πήραν ποτέ χαμπάρι…

«Από το 1964 έως το 1965, όταν άρχισα να συνθέτω πιο ρυθμικά τραγούδια, μέχρι το 1967, όταν απολύθηκα από το Στρατό, ήμουν πολύ παραγωγικός. Πιο πολύ έγραφα τραγούδια αγάπης, δίχως να καταπιάνομαι με τα γεγονότα του καιρού, αν και από τότε ξεκίνησα να γράφω σιγά-σιγά και τα πολιτικά τραγούδια μου. Ένα από τα πρώτα μου ήταν το “Por qué” που αναφερόταν στις φυλετικές διακρίσεις στις ΗΠΑ, ενώ ένα επόμενο ήταν το “La leyenda del águila” και ήταν αντιπολεμικό τραγούδι, υπερασπιστικό προς το Βιετνάμ. Κατόπιν έγραψα κι άλλα τραγούδια για τον πόλεμο στο Βιετνάμ.(…)
Γύρω στο 1969 άκουσα Bob Dylan για πρώτη φορά. Εκείνα τα χρόνια τού αμερικανικού εμπάργκο τα πράγματα ήταν πολύ σκληρά για όλους μας. Όπως, όμως, τα χρόνια περνούσαν και όλοι καταλάβαιναν πως η Επανάσταση είχε έρθει για να μείνει, πολλές ήταν οι κυβερνήσεις που συνήψαν διπλωματικές σχέσεις με την Κούβα. Όταν οι ΗΠΑ κήρυξαν το εμπάργκο κατά της Κούβας, μόνο η Σοβιετική Ένωση, οι σοσιαλιστικές χώρες, και μια χούφτα φίλοι, όπως το Μεξικό, τόλμησαν ν’ ανοίξουν και να διατηρήσουν σχέσεις μ’ εμάς. Και κάπως έτσι δεν είχα την ευκαιρία ν’ ακούσω τον Dylan μέχρι τα τέλη του 1968, αρχές ’69 (σ.σ. τ’ ακούει αυτά ο άσχετος περί τα μουσικά Πάσχος Μανδραβέλης;).
Εδώ πρέπει να πω πως οι Beatles ήταν εκείνοι που άφησαν διαρκέστερο αποτύπωμα σ’ εμένα (σ.σ. τα ξανακούει αυτά ο άσχετος περί τα μουσικά Πάσχος Μανδραβέλης), αφού οι Beatles ήταν εκείνοι που είχαν επεκτείνει όλες τις παραδοσιακές παραμέτρους τής λαϊκής μουσικής. Έφτιαχναν δηλαδή τη δική τους καλλιεργημένη μουσική (δεν μεταφράζω «κουλτουριάρικη», αν και ο Rodríguez λέει “cultured”, επειδή ο όρος στη γλώσσα μας έχει αρνητική σημασία), που είχε ταυτοχρόνως και λαϊκή απήχηση. Ήμουν ανέκαθεν παθιασμένος ακροατής της λεγόμενης “σοβαρής” μουσικής (Μπετόβεν, Τσαϊκόβσκι, Μότσαρτ, Μπραμς, Στραβίνσκι…) και κάπως έτσι άρχισα να παρατηρώ το πώς οι Beatles είχαν φθάσει τόσο μακριά από τα επίσημα, να τα πούμε, αισθητικά πρότυπα. Και ταυτίστηκα μ’ αυτή τη στάση, γιατί ήμουν κι εγώ διατεθειμένος να πειραματιστώ με το τραγούδι». 

Οι Beatles λοιπόν ήταν από τις βασικές επιρροές του κουβανού τραγουδοποιού ήδη από τα late sixties.

Το πρώτο LP του Silvio Rodríguez κυκλοφόρησε το 1975 κι είχε τίτλο “Días Y Flores” [Egrem], όπως προείπαμε. Περιείχε δε ένα από τα εξοχότερα δείγματα του nueva trova το “Playa Girón” (Κόλπος των Χοίρων) – γνωστή η ιστορία. Το δε “Mujeres” [Egrem/ Areito], που είχα βρει σ’ εκείνο το παλιό φεστιβάλ της ΚΝΕ, κυκλοφόρησε το 1978 κι ήταν/είναι ένας θαυμάσιος αφηγηματικός δίσκος, ένας ύμνος θα μπορούσε να πούμε προς τον έρωτα και την Επανάσταση στην πιο ιδεαλιστική όψη τους. Ξεχωρίζουν από ’κει το φερώνυμο “Mujeres”, το “En estos días”, το κελαρυστό “¿Qué Hago Ahora?”… 

Τώρα, θα μπορούσε κάποιος να ρωτήσει (να τον πούμε καλοπροαίρετο)... πού εύρισκε o Silvio Rodríguez τους δίσκους των Beatles, για να τους ακούσει; Δεν ξέρω. Αν έπαιρνα εγώ τη συνέντευξη θα τον ρωτούσα. Πολύ πιθανόν να εισάγονταν δίσκοι των Beatles στην Κούβα από τις σοσιαλιστικές χώρες (γιατί δίσκοι και τραγούδια των Beatles είχαν κυκλοφορήσει και στη Σοβιετική Ένωση και στην Ανατολική Γερμανία και στην Τσεχοσλοβακία και αλλού, ήδη από τα sixties), ή μπορεί να έφθαναν μέσω των διεθνών φεστιβάλ τραγουδιού, που γίνονταν στη χώρα ήδη από το 1967. Ένα απ’ αυτά ήταν και το περιώνυμο Festival International του Varadero (στη βόρεια πλευρά του νησιού, απέναντι από το Miami). Στο Varadero 70 είχαν συμμετάσχει, ανάμεσα σε άλλους, οι (Los) Bravos, η Catherine Ribeiro με τους Alpes (ε ρε τι άκουγαν οι Κουβανοί!), οι Dik Dik, ο Lluís Llach, η σπουδαία Barbara Dane από τις ΗΠΑ, ο Sergio Endrigo, ακόμη και ο Costa Cordalis!

Ορισμένοι αδαείς νομίζουν πως οι Rolling Stones ήταν το πρώτο δυτικό συγκρότημα, που εμφανίστηκε ποτέ στην Κούβα! Δεν είναι ν’ απορείς… Είναι οι ίδιοι χαζοί που νομίζουν ότι από την 17/4/1967 (όταν έπαιξαν οι Rolling Stones στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας), μέχρι την εμφάνιση των Police στο Σπόρτιγκ, το 1980, δεν ξαναπάτησε ξένος rocker στην Ελλάδα.