ο HERBERT MARCUSE για την «νέα κοινωνία» στην βαυαρική τηλεόραση την 5/1/1971

Ο Ηριδανός ήταν ένα πολύ ενδιαφέρον περιοδικό, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά επί χούντας από τις φερώνυμες εκδόσεις του Αλέκου Παπακώστα – πρώτο τεύχος, από τον Νοέμβρη-Δεκέμβρη του 1972. Σ’ εκείνο το πρώτο τεύχος υπάρχει και το κείμενο «Χ. Μαρκούζε – Κ. Πόππερ/ Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση;». Διαβάζουμε στον πρόλογο:
«Ο σταθμός τηλεοράσεως της Βαυαρίας παρουσίασε στις 5/1/1971, σε ειδική εκπομπή του, και σ’ ένα ιδιόμορφο διάλογο, δύο από τους πιο συζητημένους διανοητές της εποχής μας: τον Χέρμπερτ Μαρκούζε και τον Καρλ Πόππερ. Συνομιλητής και με τους δύο ήταν ο συντάκτης του σταθμού. Το θέμα όμως ήταν κοινό: Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση; - ποιος είναι ο δρόμος για τη λύση των σημερινών θεμελιακών προβλημάτων της κοινωνίας, αν αναγνωρίζεται πως υπάρχουν τέτοια;

Οι δύο διανοητές ανήκουν στους αντίποδες της σύγχρονης σκέψης. Οι προσεγγίσεις στο πρόβλημα προκαλούν –στο σύνολό τους ή σε καίρια σημεία τους– ισχυρές αντιδράσεις στις συνειδήσεις. Η αναζήτηση όμως της αλήθειας, μόνο μέσα από οξείες συγκρούσεις στο χώρο των ιδεών και από μια προσεκτική επαλήθευση στο πεδίο της πρακτικής, μπορεί να προαχθή. Ο Ηριδανός αφήνει ανοιχτό το θέμα της συζήτησης, για να επανέλθη και με άλλες συμβολές».

Η συζήτηση έχει βεβαίως πολύ ενδιαφέρον, αλλά, όπως αντιλαμβάνεστε, είναι αδύνατον να την αντιγράψω ολόκληρη. Σε κάποιο σημείο πάντως λέγονται τα εξής (οι εμφάσεις δικές μου):

Δημοσιογράφος

Και ποιο δρόμο βλέπετε εσείς προς την κοινωνία αυτή (σ.σ. τη «νέα κοινωνία»);

Χέρμπερτ Μαρκούζε

Ο δρόμος προς την κοινωνία αυτή είναι φυσικά κάτι που μπορεί να συγκεκριμενοποιηθεί μόνο μέσα στην πάλη για την ίδια αυτή κοινωνία. Κάτι που θα πρέπει να ειπωθεί μιας εξαρχής: ο δρόμος αυτός θα είναι για τις διάφορες χώρες ένας δρόμος πολύ διαφορετικός, ανάλογος με το βαθμό της ανάπτυξης αυτών των χωρών, της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, την ανάπτυξη της συνειδητότητας, των πολιτικών παραδόσεων κλπ. Θα επιθυμούσα ωστόσο να περιοριστώ στις κρίσεις μου στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια και γνωρίζω τόσο καλά αυτή τη χώρα, και να τονίσω εντονότατα μιας εξαρχής ότι η κατάσταση λόγου χάρη στη Γαλλία και την Ιταλία είναι μια κατάσταση πολύ διαφορετική. Υπάρχει φυσικά και το ζήτημα της αλλαγής, το ζήτημα του υποκειμένου της αλλαγής, το ζήτημα: ποιος αποτελεί το επαναστατικό υποκείμενο; Το ερώτημα μου φαίνεται ανόητο, αφού το επαναστατικό υποκείμενο μπορεί να αναπτυχθεί μονάχα μέσα στη διαδικασία της ίδιας της αλλαγής. Δεν είναι κάτι που υπάρχει και που θα μπορούσε απλώς να συναντήσει κανένας οπουδήποτε. Το επαναστατικό υποκείμενο γεννιέται μέσα στην πράξη, με την ανάπτυξη της συνειδητότητας, την ανάπτυξη της δράσης.

Δημοσιογράφος

Θα μπορούσε το υποκείμενο να είναι σήμερα η εργατική τάξη;

Χέρμπερτ Μαρκούζε

Με κατηγόρησαν πως έχω δήθεν ισχυρισθεί ότι η εργατική τάξη δεν αποτελεί πια επαναστατικό υποκείμενο. Αυτό είναι φυσικά μια διαστρεύλωση όλων όσων έχω πει. Αυτό που είπα είναι πως η εργατική τάξη στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν αποτελεί σήμερα υποκείμενο της επανάστασης. Δεν πρόκειται για μια αξιολογική κρίση, αλλά για μιαν αναγνώριση ενός πραγματικού γεγονότος. Και πάλι όμως η κατάσταση είναι διαφορετική στη Γαλλία και την Ιταλία, όπου υπάρχει μια ισχυρή πολιτική παράδοση της εργατικής τάξης, όπου το βιοτικό επίπεδο δεν έχει φτάσει ακόμα στο ύψος των Ηνωμένων Πολιτειών, και όπου για το λόγο αυτό το ριζοσπαστικό δυναμικό της εργατικής τάξης είναι πολύ πιο ισχυρό απ’ ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Δημοσιογράφος

Έχετε τονίσει με μεγάλη έμφαση το ρόλο των φοιτητών. Ποιος είναι ο ρόλος που παίζουν στην αλλαγή της κοινωνίας;

Χέρμπερτ Μαρκούζε

Ποτέ δεν ισχυρίστηκα ότι το φοιτητικό κίνημα μπορεί σήμερα να αντικαταστήσει το εργατικό κίνημα σαν πιθανό υποκείμενο της επαναστατικής πάλης. Αυτό που είπα είναι πως το φοιτητικό κίνημα λειτουργεί σήμερα σαν καταλύτης, σαν «προπονητής» του επαναστατικού κινήματος και παίζει στη σημερινή πραγματικότητα έναν εξαιρετικά αποφασιστικό ρόλο.(…)  

Αυτά προς γνώσιν…

Αρχικώς το κείμενο το προόριζα για σχόλιο σε προηγούμενη ανάρτηση (http://diskoryxeion.blogspot.gr/2016/04/hippies-1969.html), αλλά επειδή «τράβαγε» είπα να του δώσω άλλη διάσταση…