ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ «Ο Οργισμένος Βαλκάνιος»: ένα ασυνάρτητο, από πραγματολογικής άποψης, βιβλίο

Ο Οργισμένος Βαλκάνιος είναι ως γνωστόν το δεύτερο βιβλίο (μυθιστόρημα) του σκηνοθέτη και συγγραφέα Νίκου Νικολαΐδη (1939-2007). Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στον Κέδρο, το 1977 και έως σήμερα έχει κάνει κάμποσες εκδόσεις (τουλάχιστον έντεκα), σε διαφορετικούς οίκους (Καστανιώτης, Athens Voice Books – πέραν του Κέδρου). Πρόκειται, δηλαδή, για ένα επιτυχημένο, μέσα στα χρόνια, βιβλίο.

Ο Οργισμένος Βαλκάνιος θεωρείται από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 κάπως σαν... η Αγία Γραφή των εγχώριων ροκάδων (εκείνων, εννοούμε, που ακούνε ροκ, επειδή το ροκ συνυφαίνεται στο μυαλό τους με κάποιου είδους «επανάσταση» έτσι γενικώς και αορίστως, εκείνων που διατρανώνουν την «ροκ ιδεολογία», που αποφαίνονται περί του «ροκ τρόπου ζωής» κ.λπ.). Το τι σήμαινε ο «Βαλκάνιος» για μια γενιά του ροκ στην Ελλάδα, στα τέλη του ’70 και τις αρχές εκείνης του ’80, το συνοψίζει με λίγα λόγια, μιλώντας για τον εαυτό της, η δημοσιογράφος και «στενή φίλη και συνεργάτης του Νίκου Νικολαΐδη» Έφη Παπαζαχαρίου στο popaganda.gr (5 Σεπτ. 2017):

«Ο Οργισμένος Βαλκάνιος σφράγισε την εφηβεία μου, πήρε το μυαλό μου, το άνοιξε στα δύο, κι έβαλε δίπλα στις μουσικές των Stones, Doors, Zeppelin, Clash, Floyd, Stranglers όλα όσα έψαχνα μανιωδώς να βρω και ακόμη περισσότερο, να εξηγήσω (σ.σ. γιατί όχι και... Fred Bongusto;) Με τον Βαλκάνιο στη μασχάλη έκανα την πρώτη μου επανάσταση, βρόντηξα την πόρτα κι εξαφανίστηκα για κάποιες ώρες από το σπίτι – και η μάνα μου που με είχε για μωρό ακόμη, με έψαχνε και με βρήκε στο προαύλιο του σχολείου μου γιατί δεν είχα που να πάω».

Το βιβλίο, που είναι απολύτως αφελές και πρωτόλεια δομημένο, προβάλλοντας μια... ζωώδη «επαναστατικότητα», που υπερβαίνει τάχα τις ιδεολογίες (βασικά τις αριστερές), σωματοποιημένη μέσω των συνεχών εκρήξεων και τσαμπουκάδων του κεντρικού ήρωα (ο οποίος θα φθάσει μέχρι και τη ληστεία – λογίζεται και αυτή ως... επαναστατική πράξη), είναι ό,τι πρέπει για... εφηβικό καλοκαιρινό ανάγνωσμα. Και κάπου εκεί ολοκληρώνεται και ο ρόλος του. Και μπαίνει στο ράφι, μαζί με όλα εκείνα τα βιβλία με τους στίχους των ροκ συγκροτημάτων, που τύπωνε ο Μπαρμπουνάκης στις αρχές του ’80.

Επειδή, λοιπόν, ο Βαλκάνιος διαβαζόταν κάπως σαν την... Βίβλο κανείς ποτέ δεν ασχολήθηκε μ’ ένα θέμα, που, προσωπικώς, μου είχε κάνει μιαν αρχική εντύπωση, όταν τον πρωτοδιάβασα κάπως μεγαλύτερος (και όχι έφηβος), στη δεκαετία του ’80. Και αναφέρομαι στον πρόχειρο, ακατέργαστο και εν τέλει εκνευριστικό τρόπο με τον οποίον χειρίζεται τα πραγματολογικά στοιχεία του, ο Νικολαΐδης.

Πριν λίγο καιρό, παρακολουθώντας κάτι εκπομπές με τον Ρένο Αποστολίδη (1924-2004) στο διαδίκτυο, έπεσα πάνω σε μια συζήτηση (με την Νατάσα Ράγιου), στην οποίαν ο πανέξυπνος Ρένος ακούγεται να λέει: 

«Γιατί όταν γράφεις, λογοτεχνία, διήγημα, πρέπει να ακριβολογείς. Άσε τις φιρλίζες (σ.σ. σαχλαμάρες), δεν είναι οι ωραίες λέξεις. Είναι το σωστό».

Ο Ρένος «φτύνει» όπως λέμε, όλους εκείνους, και δεν είναι μόνον ο Νίκος Νικολαΐδης, που αδιαφορούν για τα πραγματολογικά στοιχεία των λογοτεχνημάτων τους. Που τα χρησιμοποιούν αβασάνιστα και όπως να ’ναι, που προχειρολογούν, πετώντας «κοτρώνες», δίχως να νοιάζονται για το πώς μπορεί να «ηχούν» στα κείμενά τους αληθινά γεγονότα και καταστάσεις.

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης (1977)

Ένα βασικό πρόβλημα τού «Οργισμένου Βαλκάνιου» έχει να κάνει με αυτό ακριβώς. Με ποιο; Μα με το γεγονός πως δεν μπορείς να καταλάβεις πότε ακριβώς εξελίσσεται η ιστορία. Θα μου πείτε... έχει σημασία αυτό; Προφανώς και έχει, αφού στο μυθιστόρημα υπάρχουν πλείστες όσες πραγματολογικές αναφορές, που εν τέλει δημιουργούν σύγχυση. Εξάλλου, αν ως συγγραφέας δεν «δένεις» τα πραγματολογικά στοιχεία σου και τα «πετάς» όπου να ’ναι φανερώνεις, εκτός από προχειρότητα, και αδυναμία να κατανοήσεις τη σημασία τους στο, κάθε φορά, συγκεκριμένο χωροχρονικό περιβάλλον. Δείτε...

Στη σελίδα 10 (πρώτη έκδοση) διαβάζουμε:

«Φέρατε με δημοψήφισμα τον Βασιλιά και μετά απ’ όλα αυτά  ψηφίζετε και από πάνω τον Παπαντρέα...».

Εδώ έχουμε μία πρώτη χρονική τοποθέτηση της ιστορίας μας. Μιλάμε δηλαδή για κάτι που εκτυλίσσεται μετά τις εκλογές του Φλεβάρη του 1964, τις οποίες είχε κερδίσει η Ένωσις Κέντρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ωραία. Πιο κάτω όμως, στη σελίδα 14, διαβάζουμε:

«Έκανε επανάσταση στην Κούβα (σ.σ. ο Τσε) και τώρα είναι στην Αφρική».

Το «τώρα» σημαίνει πως η ιστορία μας εξελίσσεται το πρώτο εξάμηνο του 1966 (γιατί τότε ο Τσε ήταν ακόμη στην Αφρική), αλλά εν συνεχεία (σελ.15) διαβάζουμε πως «χθες το βράδυ είχανε φάει τον Τσε!».

Επειδή ο Τσε δολοφονήθηκε την 9η Οκτωβρίου 1967, τότε η κουβέντα αυτή λέγεται την 10η Οκτωβρίου 1967. Τα χρονικά άλματα είναι συνεχή και βεβαίως ακατανόητα. Προχωράμε όμως…

Στη σελ.17 διαβάζουμε πως ο ήρωας φοράει παντελόνι Lee («... στις πίσω τσέπες του Lee»). Αν μιλάμε για 1967 ελέγχεται το... ελληνικό Lee. Το λέω γιατί ο ήρωας είναι φουκαράς και δύσκολα θα εύρισκε φράγκα για ν’ αγοράσει «εισαγωγής». Αλλά ok…

Λίγο παρακάτω, όμως, στη σελίδα 19, το πράγμα μπερδεύεται ξανά:

«Παιδί μου τι ήταν αυτό... Σάιμον και Γκάρφουλκεν. Γέφυρα πάνω απ’ το ταραγμένο νερό... Μπρίτζοβερ Τράμπωλ Γουώτερ στα Εγγλέζικα...».

Αφήνω τον... Γκάρφουνκελ, που είναι Γκάρ-φάνκ-ελ και πάμε στο τραγούδι, το “Bridge over troubled water”. Το κομμάτι αυτό των Simon and Garfunkel κυκλοφόρησε την 20η Ιανουαρίου 1970. Οπότε η ιστορία μας μετατοπίζεται ακόμη πιο μπροστά, στις αρχές πλέον των seventies! Τα αλλοπρόσαλλα στοιχεία δεν σταματούν όμως εδώ.

Στις σελίδες 39-40 διαβάζουμε:

«Οι Λεντ Ζέπελιν, οι Σικάγος[sic] κι οι Άιρον Μπάτερφλάυ, οι Γκες Χου, οι Τεν Γήαρς Άφτερ και οι Κάμελ κι ο Πρίσλεϋ και η Μελανί και η Αρήθα Φράνκλιν κι ο Ρούφους Τόμας κι ο Τζέημς Μπράουν κι ακόμα κάτι παρακατιανοί όπως ο Ανταμό να πούμε κι ο Άντυ Κιμ, οι Άρτσις και οι Μάνκις και κάτι άλλοι πεθαμένοι».

Τι είναι όλοι αυτοί; Συγκροτήματα φυσικά και καλλιτέχνες, τα 45άρια των οποίων υπάρχουν παραταγμένα στο τζουκ-μποξ του σφαιριστηρίου, που βρίσκεται ο ήρωας. Προφανώς συζητάμε για ελληνικά 45άρια, γιατί μόνον αυτά προωθούνταν από τα τζουκ-μποξ. Για να τα δούμε ένα-ένα.

45άρια των Led Zeppelin κυκλοφορούν στην Ελλάδα από το 1969. Όπως και τον Chicago, των Iron Butterfly, των Guess Who (από το 1965), των Ten Years After (από το 1968), αλλά και των Elvis Presley, Melanie, Aretha Franklin, Rufus Thomas, James Brown, Adamo, Andy Kim, Archies και Monkees. Των Camel όμως; Το μόνο(;) δισκάκι των Camel (σκέτο), που κυκλοφόρησε ποτέ στην Ελλάδα είναι το “Can’t be so bad / Evil woman” στην RCA, λογικώς το 1969. Προσοχή όμως... οι Camel αυτοί δεν είναι οι γνωστοί Camel (Andy Latimer, Peter Bardens κ.λπ.), αλλά οι Camel (Εγγλέζοι κι αυτοί), που φτιάχτηκαν στην Ιταλία στα late sixties. Αυτούς να εννοούσε ο Νικολαΐδης, που έφτυνε εν τω μεταξύ τον Adamo και τους Monkees, βάζοντας τον ήρωά του ν’ ακούει... Fred Bongusto (γέλια); Ίσως... Αν δεχθούμε, τέλος πάντων, πως θα μπορούσε ποτέ το δισκάκι των Camel να μπει σε τζουκ-μποξ και να το επιλέγουν κιόλας οι θαμώνες...

Στη σελίδα 41 διαβάζουμε:

«“Πάνω στο ουράνιο τόξο” τραγουδούσε ένας χασισωμένος Εγγλέζος στο ηλεκτρόφωνο...».

Ποιος να ήταν αυτός ή ποιοι; Μήπως οι Marmalade από το 45άρι τους “Rainbow / The ballad of Cherry Flavar” του 1970; Μπορεί...

Τέλος, υπάρχουν και δύο ακόμη σημεία (τουλάχιστον δύο), που αναφέρονται σε πολιτικές καταστάσεις και που μένουν μετέωρα. Το πρώτο στη σελ.87:

«Ούτε βασιλιά έχουμε, είπε ο Φάνης».

Πότε δεν είχαμε βασιλιά; Μήπως μετά το Αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967, όταν ο τέως βρέθηκε στη Ρώμη ή μήπως μετά το χουντικό δημοψήφισμα του Ιούνη του ’73, όταν καταργήθηκε η μοναρχία; Και επίσης στη σελίδα 199:

«Σε κανα μήνα θα ’χουμε εκλογές. Δεν τα βλέπω καλά τα πράγματα».

Ποιες εκλογές, εδώ, να προφητεύονται; Εκλογές εντός της περιόδου της δικτατορίας… αποκλείεται. Μήπως οι εκλογές που ετοίμαζε ο Κανελλόπουλος για την 28η Μαΐου 1967 και τον πρόλαβαν οι Απριλιανοί; Ίσως...

Με όλα αυτά τα «μπορεί» και τα «ίσως» ο «Οργισμένος Βαλκάνιος» παίζει να διαδραματιζόταν κάπου ανάμεσα στο 1964 και το 1973. Άκρη δεν βγάζεις...

Κατά τα λοιπά ήταν ροκάς ο ήρωας (Φάνης) και δεν του άρεσαν οι «παρακατιανοί» και «πεθαμένοι» Monkees, ενώ του άρεσε ο... Fred Bongusto. Πιάσ’ το αυγό και κούρευ’ το.
Αλλά έτσι δεν συμβαίνει πάντα με τους (άσχετους) ροκάδες;