Όταν κάποιοι συζητάνε για σένα, γι’ αυτά που γράφεις, χωρίς εσένα. (Με αφορμή μια συζήτηση στο rembetiko.gr, για το κείμενό μας «Είναι «Η κλωστηρού» το ωραιότερο ρεμπέτικο του Μάρκου Βαμβακάρη;»).

Με αφορμή τα 50 χρόνια, χθες, από τον θάνατο του Μάρκου Βαμβακάρη (8 Φεβρουαρίου 1972) έψαξα να βρω, για να το ανεβάσω στο facebook, ένα σχετικό κείμενο που είχα γράψει παλαιότερα, και που είχε τίτλο «Είναι “Η κλωστηρού” το ωραιότερο ρεμπέτικο του Μάρκου Βαμβακάρη;». Το κείμενο αυτό είχε δημοσιευθεί για πρώτη φορά στο LiFO.gr στις 7 Ιουλ. 2015, για να αναδημοσιευθεί στις 25 Αυγ. 2019. Πρόκειται γι’ αυτό: https://www.lifo.gr/culture/music/einai-i-klostiroy-oraiotero-rempetiko-toy-markoy-bambakari-0.
Ψάχνοντας, λοιπόν, στο δίκτυο «έπεσα» σε μια συζήτηση, στο φόρουμ rembetiko.gr, στην οποία (συζήτηση) γινόταν λόγος για μένα και για το κείμενό μου (η συζήτηση διεξαγόταν στο τέλος Αυγούστου του ’19, προφανώς λίγο μετά την αναδημοσίευση του κειμένου).
Ας μεταφέρω εδώ όλη την συζήτηση και θα την σχολιάσω στο τέλος...
 

Νίκος Πολίτης (συντονιστής)
>>Είναι «Η κλωστηρού» το ωραιότερο ρεμπέτικο του Μάρκου Βαμβακάρη;<<
Πάρα πολύ ωραίο, ναι, εγώ θα απέφευγα πάντως βαρύγδουπες εκφράσεις του τύπου «το ωραιότερο». Δεν μου ξέφυγε όμως αυτό που λέει ο συντάκτης, ότι το κομμάτι «είναι νιχαβέντ, που συμπίπτει με έναν ειδικό τύπο πλαγίου του τετάρτου», γνωρίζοντας μάλιστα ότι το νιχαβέντ είναι μινοροειδές. Ας μη σχολιάσω παραπάνω, π.χ. για οξυμένες τέταρτες κτλ.
 
Νίκος Σαρηγιάννης (liga_rosa)
Ε καλά τώρα, τι να περιμένει κανείς από τα λαϊφστάιλ περιοδικά…
 
Νίκος Πολίτης
Α, λαϊφστάηλ είναι; Δεν το ήξερα…
 
pepe (συντονιστής)
Υπερβάλλετε, Νίκο & Νίκο. Ένα λάθος (ή και περισσότερα), πόσο μάλλον ένα σημείο διαφωνίας (ή και περισσότερα) μπορούν να βρεθούν σε πολλά κείμενα. Και φυσικά υπολογίζονται, τίποτε δε χαρίζεται σε όποιον μιλάει δημόσια. Αλλά, εν προκειμένω, δε βρίσκω να δικαιολογείται τέτοια αντιμετώπιση:
– Ε καλά τώρα, τί να περιμένει κανείς από τα λαιφστάιλ περιοδικά…
– Α, λαϊφστάηλ είναι; Δεν το ήξερα…
Κατά τη γνώμη μου το άρθρο υπερβαίνει κατά πολύ ό,τι θα περιμέναμε από λαϊφστάιλ περιοδικά. Εγώ τουλάχιστον, από λαϊφστάιλ περιοδικό, δεν περιμένω τέτοια τεκμηρίωση:
α. Κουτί 5 βινυλίων «Μάρκος Βαμβακάρης - Αυθεντικές Εκτελέσεις», που είχε κυκλοφορήσει το 1987 από την EMI / His Master’s Voice
β. “Rembetika / Baglamas, Bouzoukis and Bravado/ Greek Music from the Underground” (2006, έκδοση τεσσάρων CD) και “Markos Vamvakaris/ Master of Rembetika/ Complete Recordings 1932-1937 plus Selected Recordings 1938” (2010, έκδοση τεσσάρων CD).
γ. Το τραγούδι κυκλοφορεί στη δεύτερη πλευρά ενός δίσκου 78 στροφών σε ετικέτα Columbia (D.G. 2062), με main side το ζεϊμπέκικο «Τα μαγεμένα μάτια σου», ενώ ξανατυπώνεται λίγο αργότερα στην πρώτη πλευρά ενός άλλου δίσκου τής Columbia (D.G. 2115) με flip-side το «Στα σίδερα με βάλανε».
δ. Ο ίδιος ο Μάρκος στα τέλη του ’60 στην «Αυτοβιογραφία» του [Ανεξάρτητη Έκδοση, 1973] με εισαγωγή και παρουσίαση της Αγγέλας Κάιλ
ε. Η Γκαίηλ Χολστ στο γνωστό βιβλίο της «Δρόμος για το Ρεμπέτικο» [Denise Harvey, 1977]
στ. Ο Μάνος Ελευθερίου στο δική του μελέτη «Μαύρα Μάτια / Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920» [Μεταίχμιο, 2013]
ζ. Ο Νέαρχος Γεωργιάδης στην προσέγγισή του «Ο Μάρκος όπως τον γνώρισα / Ο Βαμβακάρης από το Α ως το Ω» [Σύγχρονη Εποχή, 2007]
Μπορεί σ’ εσάς τους δύο, ή και σε άλλους φορουμίτες, κάτι τέτοιο να μην κάνει ιδιαίτερη εντύπωση: εντάξει, Αυτοβιογραφία Μάρκου, Γκέιλ Χολστ, Γεωργιάδης, από πιο πρόσφατα δισκάκια Χάουαρντ… τα στοιχειώδη, αλλά επισημαίνω ότι το άρθρο δεν εμφανίστηκε σ’ ένα ρεμπέτικο φόρουμ ή ξερω ’γω συνέδριο, αλλά στη LiFO.
Ο τύπος ξέρει για τι πράγμα μιλάει, το έχει ψάξει. Μπορεί να μην ξέρει «τα πάντα», αλλά απέχει πολύ από το «άκουσα χτες ένα κομμάτι του 1934 και τα σπάει», που θα ήταν μάλλον πιο αναμενόμενο, από όποιον διαβάσει πρώτα τα σχόλια και μετά το άρθρο.
Προσωπικά δεν έχω ζήσει κάποιον τόσο θυελλώδη έρωτα με το συγκεκριμένο κομμάτι. Μέχρι στιγμής, μάλλον, το βαριόμουν. Κάποιος όμως με λίγο διαφορετικά γούστα έρχεται να μου επισημάνει «είδες τι τρελό κάνει στο τάδε και τάδε δευτερόλεπτο;».
Και έχει δίκιο, η ηχογράφηση έχει σπουδαίες λεπτομέρειες, που δεν είχα προσέξει ενώ θα μπορούσα. Αυτός, που τις πρόσεξε επειδή του αρέσει όλο μαζί το κομμάτι, τις προσφέρει και σ’ εμένα που τις εκτιμώ εξίσου, όσο κι αν εξακολουθώ να μην τρελαίνομαι με το κομμάτι.
Βέβαια, εδώ που τα λέμε, νομίζω ότι στο 2:08 που, κατά τον συντάκτη, η καθοριστική παρουσία του Σκαρβέλη στην κιθάρα γίνεται πιο αισθητή και υψώνει το τραγούδι στα ουράνια, στην πραγματικότητα το μπουζούκι είναι που ανεβάζει γκάζια.
Όσο για την αμέσως ακόλουθη φράση, προς το τέλος, μετά το 2:44 και έως το 3:20 –σ’ αυτά τα απίστευτα 36 δευτερόλεπτα– τα δύο όργανα (μπουζούκι και κιθάρα) συνυπάρχουν δις…δεν καταλαβαίνω τι εννοεί «συνυπάρχουν δις» (μήπως ότι παίζουν οργανικά και τα δύο θέματα του κομματιού;)…
Κάτι άλλο:
>>εγώ θα απέφευγα πάντως βαρύγδουπες εκφράσεις του τύπου “το ωραιότερο”<<
Φυσικά, Νίκο. Το αυτονόητο λες. Λάβε όμως υπόψη σου ότι η βαρύγδουπη έκφραση υπάρχει μόνο στον τίτλο, που σημαίνει δύο πράγματα:
α) Γενικά στους τίτλους άρθρων ισχύουν κάποιες συμβάσεις, στις οποίες περιλαμβάνεται και το να είναι πιασάρικοι. Όσο δίκαιη κι αν είναι η ένστασή σου, η συνήθεια αυτή έχει περάσει ακόμη και στους τίτλους αμιγώς επιστημονικών άρθρων, πόσο μάλλον εδώ.
β) Υπάρχει πιθανότητα ο τίτλος να μην είναι του συντάκτη αλλά του υπεύθυνου ύλης (επίσης καθιερωμένη σύμβαση στον Τύπο).
Να πούμε ότι το όνομα του συντάκτη, Φώντας Τρούσας, χάθηκε από την αναδημοσίευση.
 
Νίκος Σαρηγιάννης (liga_rosa)
Να σου πω κι εγώ είχα την περιέργεια να δω τον συντάκτη (που κακώς έλειπε από την αναδημοσίευση), αλλά ούτε κλικ δεν με ενδιέφερε να κάνω στο άρθρο. Από το δισκορυχείο δεν είναι αυτός;
Όντως έχει καλή τεκμηρίωση στο άρθρο, αλλά δεν αποφεύγει αυτές τις δημοσιογραφίστικες κατατάξεις και τις μουσικολογικές αναλύσεις που προφανώς δεν κατέχει.
Ξέρω, ακούγομαι πολύ ξινός. Ίσως να μην είμαι τόσο ξινός στην πραγματικότητα, απλά να έχω αλλεργία στα περιοδικά / σελίδες τέτοιου τύπου.
 
babisicetelli
«Πώς ήθελα να σ’ έβρισκα (σε) μέρος που να ’χει ζούλα»
Θα γελάσετε, αλλά εγώ επειδή δεν καταλάβαινα τι έλεγε τόσα χρόνια, άκουγα και τραγούδαγα, όταν μου ζητούσαν να το πω... «με ροζ γουνάκι, ζούλα».
Από τον Τρούσα έμαθα μπόλικα στα 15 μου, από το «Jazz & Τζαζ».
 
Νίκος Σαρηγιάννης (liga_rosa)
Μα φυσικά, αν ήτανε λευκό θα ήτανε αρεοπαγίτης…
Σοβαρά τώρα, κι εγώ έχω διαβάσει πολύ ενδιαφέροντα άρθρα στο Δισκορυχείο.
 
Ανεστακος (anestakos)
Δικαιολογείται όμως το άρθρο, από τον έξυπνο τίτλο, που είναι ερώτηση. Ρωτάει και παραθέτει τα επιχειρήματά του. Τα πιο πολλά που λέει για να ενισχύσει την θέση του, είναι υποκειμενικά. Δε βρίσκω, όμως, πολλές από τις πληροφορίες που δίνει ως χρήσιμες για την απόδειξη του ερωτήματος.
Επίσης ρε παιδιά, νιώθει κάποιος ότι υμνεί τη βιομηχανική εργάτρια ο Μάρκος;
«Πότε μες τα κίτρινα ντυμένη σε κοιτάζω / Το λυγερό σου το κορμί κάθομαι και θαυμάζω / Που μέρα νύχτα δε βγαίνεις απ’ το νου μου / Αχ, μαυρομάτα μου, τσαχπίνα κλωστηρού μου. Κόκκινα σαν βάλεις αδελφούλα / Πως ήθελα να σ’ έβρισκα μέρος που να ‘χει ζούλα / Μπλε όταν φορέσεις πως μ’ αρέσεις / Και τη καρδιά μου, κλωστηρού μου, έχεις δέσει. Πότε μες τα κίτρινα ντυμένη σε κοιτάζω / Το λυγερό σου το κορμί κάθομαι και θαυμάζω / Που μέρα νύχτα δε βγαίνεις απ’ το νου μου / Αχ, μαυρομάτα μου, τσαχπίνα κλωστηρού μου».
Ξινός-ξεξινός, όπως ο φίλος ο Νίκος, συνήθως τέτοια άρθρα δεν μπαίνω στον κόπο να τα ανοίξω, παρά μόνο επειδή τα ανεβάζουν εδώ. Έχω την αίσθηση ότι τα ανεβάζουν λόγω που ο κόσμος έχει ρομάντζο με τους ρεμπέτες. Βέβαια καλό κάνουν!
 
Pepe (συντονιστής)
>>από τον Τρούσα έμαθα μπόλικα στα 15 μου, από το “ΤΖΑΖ & JAZZ”<<
Ε λοιπόν εγώ δεν τον ήξερα, αλλά το ότι έχει θητεύσει και σε άλλες μουσικές, πιο προς την κατεύθυνση της δυτικής «δημοφιλούς» λεγόμενης μουσικής, το υπέθεσα από το στιλ γραφής του: αυτά τα απίστευτα 36 δευτερόλεπτα
Αυτό, μόλις το διάβασα, είπα μέσα μου «ο τύπος είναι ροκάς». Ντάξει, μπορεί να μην είναι ροκάς, να είναι τζαζίστας (ή μπορεί ΚΑΙ ροκάς), πάντως ένας αμιγής λαϊκός ή ρεμπέτης ή παραδοσιακός κάπως αλλιώς θα το έλεγε.
 
Νίκος Πολίτης (nikos_politis)
Ο «φίλος» σας πάντως για τζαζ και ροκ κάνει, απ’ ό,τι φαντάζομαι, για πλάγιο του τετάρτου όμως ή για αλλοιώσεις βάσεων / κορυφών τετραχόρδων, όχι. Και επειδή δεν φοβάμαι μπας και κατηγορηθώ για κακός (αφού ήδη είμαι), κάτι μου λέει ότι ο τρόπος γραφής του θέλει να περάσει μήνυμα του τύπου: «Βλέπετε; Όλα τα ξέρω!» και όχι του τύπου «Βρε μήπως η Κλωστηρού είναι το καλύτερο του Μάρκου;».
 
pepe (συντονιστής)
Εντάξει. Συνελήφθη να κάνει λάθη μιλώντας για δρόμους. Συμφωνήσαμε όλοι ότι αυτό το λάθος το χρεώνεται, χωρίς ελαφρύνσεις. Έκανε επίσης αυτό το φάουλ με τον υπερθετικό, για το οποίο προσωπικά θα ήμουν πολύ λιγότερο αυστηρός, όπως εξήγησα. Από κει και πέρα:
α) Μιλάει για ρεμπέτικα. Ο καθένας έχει δικαίωμα να μιλήσει για ρεμπέτικα, δεν πρόκειται για ειδικό προνόμιο για το οποίο πρέπει να περάσεις εξετάσεις.
β) Αν έπρεπε να περάσεις εξετάσεις και αυτό το άρθρο ήταν το γραπτό του, είναι ένα κείμενο άνω του αξιοπρεπούς, παρ’ ότι έχει κάποια λάθη. Απλώς, αν δεν είχε τα λάθη θα ήταν ακόμη καλύτερο!
γ) Είτε μιλάς για ρεμπέτικα είτε για οτιδήποτε άλλο είναι αυτονόητο ότι κρίνεσαι. Και μπορεί να τύχει να πέσεις σε κριτή που από μόνος του αυτοχαρακτηρίζεται «κακός» ή «ξινός». Και οι κακοί και οι ξινοί έχουν κάθε δικαίωμα να κρίνουν, όχι μόνο οι τέλειοι ή ο Πάπας. (Αλλά και η κρίση τους κρίνεται, αντίθετα από του Πάπα).
Αυτό που δεν επιτρέπεται είναι η μεροληψία. Κανείς δεν μπορεί να λάβει υπόψη του μόνο το Α λάθος και όχι το Β πλεονέκτημα του κειμένου.
δ) Στο ότι εγώ, συνολικά, το κρίνω θετικά δεν έχει παίξει κανένα ρόλο (ούτε υπέρ ούτε κατά) το πόσο καλά γράφει για άλλες μουσικές. Ιδίως που δεν έχω ιδέα για τον άνθρωπο και για τα άλλα γραφτά του.
 

Κατ’ αρχάς να πω ότι η κουβέντα στο rembetiko.gr με τιμά.
Θέλω τα κείμενα που γράφω να απασχολούν τον κόσμο, κάποιο κόσμο, και μου αρέσει που κάποιοι τα κρίνουν αυστηρά ή και άδικα ακόμη.
Δεν με ενοχλεί, δε, ούτε η άδικη κριτική (την προτιμώ από την σκόπιμη αποσιώπηση), το μόνο που με ενοχλεί είναι να θέλει κάποιος να με διαβάλλει σε μια συζήτηση – και στην εν λόγω συζήτηση, στο rembetiko.gr, δεν υπάρχει τέτοιο θέμα.
 
Να πω κάτι πολύ βασικό (για μένα). Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ειδικό σε κάτι και φαν με την στενή έννοια. Απεχθάνομαι μάλλον τον τρόπο των «ειδικών» και των φανατικών, που ασχολούνται μ’ ένα μόνο θέμα σε όλη τους τη ζωή, και εκφράζουν απόψεις μόνο γι’ αυτό. Αν και δεν γίνεται να μην παραδεχθώ πως και οι μονομανίες είναι χρήσιμες, και πως πολλά έχουμε μάθει από τους μονομανείς. Ο μονομανής, βασικά, κάνει κακό στον εαυτό του, δεν κάνει στους άλλους. Αρκεί να είναι ταπεινός βέβαια, και να καταλαβαίνει από διάλογο.
 
Έχω αποδείξει, με χιλιάδες κείμενα, πως γράφω με την ίδια παρρησία για όλα τα μουσικά στυλ της ποπ και του ροκ και για όλο το σώμα του ελληνικού τραγουδιού και της μουσικής. Δεν κωλώνω δηλαδή να γράψω και για τον Μάρκο Βαμβακάρη και για τον Γιάννη Χρήστου και για τον Μίκη Θεοδωράκη και για την Eurovision. Και φυσικά γράφω για πολλά και διαφορετικά θέματα. Για κινηματογράφο, για θέατρο, για βιβλία, για περιοδικά, για το ποδόσφαιρο, για εικαστικά, σχολιάζω πολιτικοκοινωνικά ζητήματα κ.λπ.
Εντάξει δεν γράφω για κυνήγι, ορειβασία, μαγειρική, ζαχαροπλαστική, καταδύσεις, ταξίδια κι ένα σωρό κι ακόμη (δεν υποτιμώ τίποτα από αυτά). Ξέρουν οι άνθρωποι που με διαβάζουν, κάποιες δεκαετίες τώρα, ποια είναι τα «κεφάλαια» που με ενδιαφέρουν... θέλω, όμως, να πω και τούτο.
 
Κάθε φορά που γράφω θέλω να γράφω σαν «ειδικός». Δεν θέλω, φυσικά, να με αποκαλούν «ρεμπετολόγο», ούτε κάτι ανάλογο και τους μόνους τίτλους που αποδέχομαι 100%, για μένα, είναι... δημοσιογράφος (κι ας είναι, όχι άδικα, κατασυκοφαντημένη η λέξη) ή γραφιάς.
Ούτε κριτικός, ούτε ερευνητής, ούτε τίποτα απ’ αυτά. Φυσικά και ερευνώ, αλλά δεν μου αρέσει ο τίτλος του ερευνητή (μου θυμίζει ιδιωτικό ντετέκτιβ – έτσι έχω συνδέσει τη λέξη από παλιά). Όπως δεν μου αρέσει, και βασικά τον σιχαίνομαι, ο τίτλος «συλλέκτης». Έχω διάφορα πράγματα, που χρειάζονται για την δουλειά, και αν δεν έκανα αυτή τη δουλειά θα είχα το 1/10 απ’ όσα έχω. Δεν μ’ ενδιαφέρει να συλλέγω απολύτως τίποτα, από την εποχή που ήμουνα παιδί και μάζευα γραμματόσημα (όπως σχεδόν όλα τα παιδιά της ηλικίας μας).
 
Λοιπόν «ρεμπετολόγος» δεν είμαι, αλλά όταν θα γράψω για ένα ρεμπέτικο θέμα (και έχω γράψει για διάφορα) θα το ψάξω όσο μπορώ καλύτερα, όπως «το ψάχνω» με κάθε τι που γράφω.
 
Εδώ λοιπόν «κατηγορούμαι» από τον φαν Νίκο Πολίτη (που τυγχάνει και συντονιστής του φόρουμ) πως δεν δίνω τις σωστές πληροφορίες, για τον ήχο του τραγουδιού, σημειώνοντας (ο Πολίτης):
«Δεν μου ξέφυγε όμως αυτό που λέει ο συντάκτης, ότι το κομμάτι “είναι νιχαβέντ, που συμπίπτει με έναν ειδικό τύπο πλαγίου του τετάρτου”, γνωρίζοντας μάλιστα ότι το νιχαβέντ είναι μινοροειδές. Ας μη σχολιάσω παραπάνω, π.χ. για οξυμένες τέταρτες κτλ.», και λίγο πιο κάτω:

«Ο “φίλος” σας πάντως για τζαζ και ροκ κάνει, απ’ ό,τι φαντάζομαι, για πλάγιο του τετάρτου όμως ή για αλλοιώσεις βάσεων / κορυφών τετραχόρδων, όχι».
 
Κατ’ αρχάς να πω πως εγώ δεν είμαι μουσικολόγος, ούτε μουσικός, αν κι έχω κάνει μερικά τέρμινα σε Ωδείο και ξέρω που πέφτει το... «ντο» στο πεντάγραμμο, όπως και άλλα διάφορα.
Από ’κει και πέρα, όμως, δεν θα κωλώσω να δώσω μία μουσικολογική πληροφορία, καρατσεκαρισμένη, επειδή, από διάφορους αναγνώστες, ζητούνται ακριβώς τέτοιες πληροφορίες. Αυτό το διαπιστώνω συνέχεια, π.χ., σε σχόλια στο YouTube, κάτω από αναρτήσεις μουσικών, μπουζουξήδων για παράδειγμα, όταν κάποιοι ρωτάνε να μάθουν περί κλιμάκων, δρόμων κ.λπ. – που δεν είναι καθόλου λεπτομέρειες, φυσικά, για τους μουσικούς. Όταν λοιπόν εγώ έγραψα πως:
«Η κλωστηρού» ήταν χασάπικο σε δρόμο νιαβέντ (ή νιχαβέντ), που συμπίπτει μ’ έναν ειδικό τύπο τού βυζαντινό ήχου “πλάγιος του τετάρτου”, ή με την μινόρε δυτική κλίμακα, που έχει όμως οξυμένη την τέταρτη βαθμίδα», ήξερα και καταλάβαινα τι έγραφα.
 
Κατ’ αρχάς ότι το νιαβέντ είναι μινόρε κλίμακα το γράφω ξεκάθαρα, αλλά το λέει επίσης ξεκάθαρα και ο ίδιος ο Μάρκος φυσικά, στο παράθεμα από την αυτοβιογραφία του, που αναφέρω και στο βασικό κείμενο. Λέει ο Μάρκος:
«Τα περισσότερα χασάπικά μου ήταν νιαβέντι. Είναι ο δρόμος που εταίριαζε με το λαιμό μου, και το ’βγαζα δηλαδή εγώ όταν ετραγούδαγα. Οι άλλοι, μπορεί τώρα αυτό το κομμάτι να το ’δινα εδώ και να το ’λεγε από άλλο δρόμο. Αντί από νιαβέντι να το ’λεγε από ρε μινόρε, να το ’λεγε από φα μινόρε, από ντο μινόρε. Η φωνή η δικιά μου είναι από ρε να τραγουδήσω. Όταν πρωτοβγήκα όλα μου τα κομμάτια τα τραγούδαγα από ρε μινόρε τα χασάπικα, ρε ματζόρε τα ζεμπέκικα».
 
Τι άλλο συμπληρώνω εγώ, σε σχέση με τον δρόμο νιαβέντ; Πως συμπίπτει «μ’ έναν ειδικό τύπο τού βυζαντινό ήχου “πλάγιος του τετάρτου”». 

Αυτό το γράφω για να δείξω πως ο Μάρκος τους δρόμους τους είχε ξεσηκώσει και από την ορθόδοξη υμνωδία, κι ας ήταν καθολικός (αυτό είναι πολύ σημαντικό για το κείμενο, και όποιος το κατάλαβε... το κατάλαβε). Γιατί, όντως το νιαβέντ είναι ο ήχος πλάγιος του δ’ του σκληρού διατόνου με ύφεση στο ΒΟΥ (σι) και στο ΖΩ (φα), όπως μαθαίνω από το βιβλίο των Χρίστου Τσιαμούλη-Παύλου Ερευνίδη «Ρωμηοί συνθέτες της Πόλης (17ος -20ος αι.)» [Δόμος, 1998].
 
Στο κείμενο στο LiFO.gr δεν αναφέρθηκα στις βυζαντινές «λεπτομέρειες», που θα ήταν too much, γράφοντας απλώς πως επρόκειτο για έναν «ειδικό τύπο τού βυζαντινού ήχου “πλάγιος του τετάρτου”», συμπληρώνοντας πως ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε με την «μινόρε δυτική κλίμακα, που έχει όμως οξυμένη την τέταρτη βαθμίδα», δηλαδή ότι ο λα-νιαβέντ είναι το λα-μινόρε, που έχει όμως στην τέταρτη βαθμίδα ρε-δίεση (ρε#).
 
Ξέρω ότι με αυτά τα θέματα κατατρώγονται πολύ κυρίως ερασιτέχνες μουσικολόγοι, επειδή δεν μπορείς να αντιστοιχίσεις επακριβώς ένα δρόμο, με μια δυτική κλίμακα. Αλλά εδώ, στο βασικό κείμενό μας, το επίδικο είναι άλλο. Αν «Η κλωστηρού» είναι όντως νιαβέντ, που είναι προφανώς και λέγεται καθαρά, και αν το νιαβέντ είναι μινόρε κλίμακα, με τα χαρακτηριστικά που είπαμε (κάτι που, επίσης, λέγεται). 
 
Δεν πιστεύω, θέλω να πω, πως έδωσα κάτι λάθος (σε επίπεδο πληροφορίας) και πως η επίπληξη που «τρώω» από τον συντονιστή του φόρουμ, είναι μάλλον άδικη. Έτσι νομίζω.
 
Κάποιοι ενοχλούνται, όταν μπαίνεις στα χωράφια τους, πόσο μάλλον όταν γράφεις, για τα θέματά τους, σε «λαϊφστάιλ περιοδικά», όπως αποκαλούν άστοχα και άδικα το LiFO.gr. 
Καλό είναι, όμως, αυτοί, όσοι είναι, να διαβάζουν με καθαρό μυαλό, δίχως κόμπλεξ και να μην βιάζονται να απαξιώσουν κάτι, αν δεν το ελέγξουν, και αν δεν το δουν διεξοδικά και συνολικά.
 
Ευχαριστώ λοιπόν, σε κάθε περίπτωση, τους ανθρώπους που έγραψαν καλά λόγια για το κείμενο (και για μένα), αλλά και όσους είχαν τις αντιρρήσεις τους (σε σχέση με τα μουσικολογικά).