ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ντραμς, κρουστά

Το θυμάμαι σαν τώρα. Ήταν Οκτώβριος του ’96, όταν ο ντράμερ Χρήστος Στασινόπουλος ήρθε στα γραφεία τού Jazz & Τζαζ, προκειμένου να μας ενημερώσει για κάποια live στα οποία (τότε) θα συμμετείχε. Δεν τον γνώριζα εξ όψεως… Ο μεταξύ μας διάλογος ήταν περίπου έτσι… 
– Καλημέρα. Είμαι ο Χρήστος ο Στασινόπουλος. Είμαι ντράμερ και εμφανίζομαι με τους… εκεί… Αφήνω μερικά χαρτιά. (σ.σ. πάντα ο Χρήστος αφήνει χειρόγραφα, απίστευτα χειρόγραφα, με πλήθος πληροφοριών, που αν έχεις πιάσει το νόημα τα αποκωδικοποιείς μια χαρά)
– Ποιος Στασινόπουλος ο… από το Τζαζ Κλαμπ του Μπαράκου, ο ντράμερ των Axis;
– Ξέρεις τους Axis; (σ.σ. η έκπληξη και η χαρά του δεν περιγραφόταν) 
– Φυσικά και τους ξέρω. Καθίστε να τα πούμε…

Και τα είπαμε με τον Χρήστο επί τόπου, χωρίς κασετόφωνα, προετοιμασίες και πολλά-πολλά. Έλεγε εκείνος, ρωτούσα κι εγώ, ενώ παραλλήλως σημείωνα σ’ ένα φύλλο χαρτί. Όταν πήγα στο σπίτι άρχισα να τσεκάρω, να βάζω σε μια σειρά όσα άκουσα και να ετοιμάζω μία πολυσέλιδη χειρόγραφη συνέντευξη, που δημοσιεύτηκε σ’ ένα ιστορικό τεύχος του Jazz & Τζαζ, το υπ’ αριθμόν 44 (Νοέμβριος, 1996), το γνωστόν και ως “Lady Jazz”. (Το αποκαλώ ιστορικό επειδή ήταν το τεύχος που εγκαινίασε το ένθετο CD, που θα μοιραζόταν, έκτοτε, κάθε μήνα μαζί με το περιοδικό). Να μερικά αποσπάσματα από εκείνη την κουβέντα, με τις απαραίτητες προσαρμογές...

Ο Χρήστος Στασινόπουλος στ' Αστέρια, το 1970

Χρήστο θα ήθελα να ξεκινήσουμε από παλιά…

Οι Juniors θα έλεγα πως ήταν η αρχή. Ήταν ένα πολύ καλό γκρουπ, κι εκείνη την εποχή είχε και μεγάλη επιτυχία. Το 1965 έπαιζαν σ’ αυτούς, μεταξύ άλλων, ο Αλέκος Καρακαντάς κιθάρα και ο Τζίμης Νταής ντραμς. Στη Γλυφάδα που έκαναν πρόβες τους παρακολουθούσα ανελλιπώς. Και μιλάμε για μια παρέα την οποία αποτελούσαν ο Γιώργος Χατζηαθανασίου, ο Ντέμης Βισβίκης, ο Κώστας Καραμήτρος κι εγώ. Από τη μια μεριά υπήρχαν οι Juniors λοιπόν και από την άλλη ήταν η Ορχήστρα Λούκας, η ορχήστρα του Λουκά Βισβίκη, του πατέρα τού Ντέμη Βισβίκη. Αυτά τα δύο σχήματα, όπως και ο αμερικάνικος ραδιοσταθμός, έπαιξαν πρώτο ρόλο στο ν’ ασχοληθώ τελικά με τη μουσική και ειδικότερα με τα ντραμς.

Που έπαιζες εκείνα τα χρόνια;

Το 1966 κάναμε το πρώτο μας jazz-session με τον Βισβίκη στ’ Αστέρια. Λίγο αργότερα θα παίζαμε και με τον Δημήτρη Κατακουζηνό στο Στορκ. Το 1967 αντικαθιστώ τον ντράμερ της μπάντας του Λούκα –νομίζω πως ήταν ο Μάκης ο Μαύρος– στο νάιτ κλαμπ Δέλτα Φαλήρου. Ήταν μεγάλη εμπειρία εκείνη για μένα, διότι έπρεπε να παίξω τα πάντα λόγω του τεράστιου ρεπερτορίου της μπάντας, και θυμάμαι πως τα είχα καταφέρει μια χαρά. Την ίδια εποχή εμφανιζόμαστε με τον Μιχάλη Τραυλό στην Αμερικάνικη Βάση.

Ποιοι μουσικοί είχαν, τότε, την αίσθηση του jazz drumming;

Από τους παλιούς ήταν ο Νίκος Λαβράνος. Υπήρχαν επίσης ο Μάκης Μαύρος, o Νίκος Μπισιώτης (σ.σ. από τους Storks) και ο Γιάννης Ρενιέρης (σ.σ. ο μαθητής του Gene Krupa, o άνθρωπος που έχει γράψει το «Κοίτα το φως», το «Τραγουδώ τραγουδάς» και το «Μην υποχωρείς» για την Ελπίδα, ο ντράμερ του Γιάννη Μαρκόπουλου στα seventies;).

Η ιστορία με τον Yanni πώς ακριβώς έχει;

Προς τα τέλη των σίξτις βρίσκομαι για οικογενειακούς λόγους στην Καλαμάτα. Εκεί γνωρίζω τον Γιάννη Χρυσομάλλη, και μαζί με τον αδελφό του τον Γιώργο σχηματίζουμε ένα γκρουπ. Εμφανιστήκαμε δημόσια μόνο μια φορά, σ’ ένα χορό μιας λέσχης ξένων αρχαιολόγων. Το 1969 εγώ ξανάρχομαι στην Γλυφάδα, ενώ και οι αδελφοί Χρυσομάλλη έρχονται κι εκείνοι στην Αθήνα για σπουδές. Συναντηθήκαμε μερικές φορές, αλλά μετά τους έχασα. Αργότερα έμαθα πως είχαν πάει στην Αμερική…

Μπαίνοντας η δεκαετία του ’70 αρχίζουν να ξεκαθαρίζουν σιγά-σιγά τα πράγματα…

Το 1970 συναντώ τον Λάκη Ζώη και μαζί με τον Μιχάλη Τραυλό στο μπάσο παίζουμε ξανά στη Βάση. Λίγο αργότερα φεύγει ο Τραυλός και τον αντικαθιστά ο Γιώργος Φιλιππίδης. Το καλοκαίρι του ’71 παίζω στο On the Rocks με τους Play Boys του Μάικ Ροζάκη και τους Sounds, ενώ το 1972 σχηματίζουμε τους Ρουθ με τον Γιώργο Φιλιππίδη στο μπάσο και τον Γιώργο Στεφανάκη στο χάμοντ και συμμετέχουμε στην ηχογράφηση του δίσκου «Απέραντα Χωράφια» του Κώστα Τουρνά.

Πώς ξεκίνησε η γαλλική περιπέτεια;

Αρχές του ’73 συναντώ τον κιθαρίστα του Μίκη Θεοδωράκη, τον Νίκο Μωραΐτη, ο οποίος μου λέει ότι ο Θεοδωράκης ψάχνει για κάποιον χειριστή κρουστών, για τις συναυλίες που ετοίμαζε, τότε, σε Γαλλία και Αγγλία. Φεύγω λοιπόν στο εξωτερικό, πιστεύοντας πως θα πραγματοποιήσω συγχρόνως ένα από τα πιο μεγάλα μου όνειρα. Να έλθω σ’ επαφή με τα σπουδαία ευρωπαϊκά γκρουπ της εποχής. Με τον Μίκη ήμασταν μαζί κοντά δυο μήνες, παίζοντας μέχρι και στο Royal Albert Hall (σ.σ. στην ιστορική συναυλία της 17/1/1973, στην οποία ακούστηκαν για πρώτη φορά τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας»;). Μετά απ’ αυτά αποφασίζω να εγκατασταθώ στη Γαλλία και τότε συναντώ τους Axis…

Οι Axis ήταν ήδη πρώτο όνομα. Το “Ela-Ela” είχε χτυπήσει κορυφή…

Οι Axis φτιάχτηκαν στο Παρίσι από τους Ντέμη Βισβίκη πλήκτρα, Γιώργο Χατζηαθανασίου ντραμς, Αλέκο Καρακαντά κιθάρες και Δημήτρη Κατακουζηνό μπάσο στα τέλη των sixties (σ.σ. μάλλον αμέσως μετά την ηχογράφηση του «Δυο Μικρά Γαλάζια Άλογα» του Ρωμανού), με τους Χατζηαθανασίου, Κατακουζηνό και Βισβίκη να συνεργάζονται από το 1968 συνοδεύοντας την Ορχήστρα Λούκας. Έχουν κάνει ήδη τις επιτυχίες, όταν στην μπάντα προστίθενται ο Αλέκος Φάντης στο μπάσο κι εγώ στα ντραμς. Εν τω μεταξύ οι Κατακουζηνός και Καρακαντάς είχαν αποχωρήσει. Μ’ αυτή τη σύνθεση βγάλαμε εκείνο το άλμπουμ.

Ναι. Εκείνο το άλμπουμ!

Μελετούσαμε και παίζαμε 15 ώρες τη μέρα. Η ηχογράφηση έγινε στα Hérouville Studios, 40 χιλιόμετρα έξω από το Παρίσι, όπου, δίπλα, ηχογραφούσαν οι Uriah Heep (σ.σ. το “Sweet Freedom” τον Ιούνιο-Ιούλιο του ’73). Μέσα στο στούντιο μείναμε μία βδομάδα για να γράψουμε την πρώτη μόνο πλευρά τού δίσκου (σ.σ. Ιούνιος 1973). Θα ήθελα από ’κείνο το LP να σημειώσω το κομμάτι “Asymphonia I”, που αποτελεί την πρώτη καταγραφή της μύησης που πήρα στο Παρίσι. Ειδικά σ’ αυτό έπαιζε ηλεκτρικό μπάσο ο Dominique Blanc-Francard, εγώ ντραμς, ο Βισβίκης πιάνο και οι Χατζηαθανασίου και Φάντης κοντραμπάσο.

Υπήρχε ολόκληρη ελληνική παροικία τότε στο Παρίσι…

Την εποχή των Axis πολλοί έλληνες μουσικοί έρχονταν στο σπίτι που μέναμε και παρακολουθούσαν τις πρόβες. Ήταν ένα υπέροχο ξύλινο σπίτι, μέσα σε μια μικρή φάρμα, δίπλα σ’ ένα ποτάμι, 20 χιλιόμετρα από το Παρίσι. Αρκετοί απ’ αυτούς μάλιστα φιλοξενούνταν, εκεί, από λίγους μήνες έως και χρόνο. Ανάμεσά τους οι Socrates, ο Βλάσσης Μπονάτσος, ο Κώστας Παπαϊωάννου από τους Poll, ο Σταύρος Λογαρίδης, ο Τάκης Ανδρούτσος, ο Βαγγέλης Ζήσης από τους Νώε και άλλοι…

Γνώρισες άλλους ντράμερ, άλλους μουσικούς, τότε, στη Γαλλία;

Κατ’ αρχάς τον Christian Vander των Magma, ο οποίος με επηρέασε πολύ. Είχαμε συναντηθεί αρκετές φορές. Μάλιστα, μία από εκείνες τις φορές μου πούλησε και την ντραμς του, μία μικρή Gretsch με την οποία έπαιζα για αρκετά χρόνια. Ήξερα επίσης τον Pierre Favre, τον Daniel Humair και τον Bernard Lubat, τους οποίους και είχα παρακολουθήσει πολλές φορές σε συναυλίες. Γνώρισα επίσης τον Francis Moze, τον πρώτο μπασίστα των Magma, ο οποίος είχε μάλιστα και ινδιάνικη καταγωγή. Κάθε φορά μετά από τις συναυλίες των Axis –είχαμε δώσει καμμία εικοσαριά– τζαμάραμε ακατάπαυστα. Το 1974 συνοδεύαμε μαζί την Catherine Lara. Ήταν η εποχή που γνωρίζω τον Joël Dugrenot, ο οποίος ήταν από τα ιδρυτικά μέλη των Zao. Ο Joël μού είχε προτείνει να γίνω μέλος τους την εποχή που έπαιζαν στην μπάντα οι François “Faton” Cahen πιάνο και Yochk’o Seffer σαξόφωνα. Το χειμώνα του 1975-76 συμμετείχα με τους Zao σε πολλές συναυλίες. Από τον Dugrenot γνωρίζω τον Cyrille Verdeaux, ο οποίος τότε ξεκινούσε τους Clearlight. Είχε μάλιστα και ελληνική καταγωγή από την πλευρά της μητέρας του. Με τους Clearlight κάναμε το LP “Forever Blowing Bubbles”, που κυκλοφόρησε και στην Αγγλία από τη Virgin.

Τον Οκτώβριο του ’75 με καλεί ο Janik Top (σ.σ. ή και Jannick), ο δεύτερος χρονικά μπασίστας των Magma, να συμμετάσχω στη σύνθεσή του “De futura Hiroshima”, την οποία θα παρουσίαζε ζωντανά με μεγάλη ορχήστρα στο τζαζ φεστιβάλ της Νανσί. Στην ορχήστρα συμμετείχαν οι Christian Vander, Didier Lockwood και άλλοι που δεν θυμάμαι τώρα τα ονόματά τους (σ.σ. Claude Olmos, Michel Ripoche, Stella Vander, Gérard Bikialo…). Περιττό να σου πω πως παίξαμε τόσο δυνατά στη συγκεκριμένη σύνθεση –είχε φοβερές επιταχύνσεις– με αποτέλεσμα, στο τέλος, να κατεβούμε όλοι ξεθεωμένοι από τη σκηνή… 

Οι Axis το 1973. Από αριστερά: Αλέκος Φάντης, Γιώργος Χατζηαθανασίου, Ντέμης Βισβίκης, Χρήστος Στασινόπουλος

Δεν είδα στον ύπνο μου τον Χρήστο Στασινόπουλο και ξαφνικά μού θυμήθηκε να επαναφέρω μια συνέντευξη 17ετίας (που έχει το όποιο βάρος έχει και καλόν είναι να βρίσκεται –έστω κι ένα μέρος της– στο δίκτυο). Υπήρξε αφορμή γι’ αυτό το κείμενο και τούτη αφορούσε σ’ ένα γαλλικό 45άρι, που ανακάλυψα προσφάτως, και στο οποίο εμφανίζεται ο έλληνας ντράμερ. Για το 45άρι αυτό δεν είχε γίνει λόγος στη συνέντευξη του ’96 (ούτε εγώ το ήξερα, ούτε ο Χρήστος το θυμήθηκε) κι επειδή το δισκάκι «μετράει», είπα να κάνω κάτι ευρύτερο. Θυμάμαι, όμως, τώρα, πως ο Χρήστος κάτι μου είχε πει περί εμφάνισής του σ’ ένα δίσκο του… Pascal Dufar, δίχως, όμως, να μου πει λεπτομέρειες (αν επρόκειτο για single, LP, ή ό,τι άλλο). Επειδή, όμως, στο μοναδικό LP του Dufar ή Duffard που γνώριζα το zeuhl “Dieu Est Fou” [CBS, 1976] δεν υπήρχε πουθενά το ονοματεπώνυμο «Χρήστος Στασινόπουλος» αναγκάστηκα να προσπεράσω το όνομα του Γάλλου (από τη δισκογραφία του έλληνα μουσικού), πριν το επαναφέρω τώρα.

Το single “L’amour à trois/ Laisse-moi médire que je t’aime” [RCA Victor, 1974] προβάλλεται μέσω του τραγουδιστή Patrice Lamy, όμως οι μουσικές και των δύο κομματιών, οι στίχοι, η διεύθυνση της ορχήστρας και οι ενορχηστρώσεις ανήκουν στον Pascal Dufar. Το πρώτο κομμάτι είναι μία mid-tempo γαλλική μπαλάντα (ας την πούμε), με ωραία φωνή και φωνητικά και με χαρακτηριστικό melotron (ενδιαφέρον τραγούδι, αλλά, εντάξει, δεν μένεις και για πολύ). Το από ’κει όμως είναι διαμάντι. Ένα cosmic funk, με τα φωνητικά να χαρίζουν απλόχερα και τα keyboards να κραυγάζουν… Axis (του τρίτου άλμπουμ). Η ορχήστρα: Francis Moze μπάσο, κρουστά, Chris Stassinopoulos ντραμς, κρουστά, Demis Visvikis ηλεκτρικό πιάνο, melotron, synths, Pascal Dufar πιάνο, ηλεκτρικό πιάνο, Catherine Lara ηλεκτρικό βιολί, Mauricia Platon (από τους Zao), Monique και Bernard Schu φωνή. Το κομμάτι αυτό τιμά τους έλληνες μουσικούς (τον Στασινόπουλο και τον Βισβίκη), δίνοντας μία ακόμη πρώτη διάσταση του γαλλικού… ελληνικού ροκ. Θα το ακούσετε και θα συμφωνήσετε μαζί μου.

Δισκογραφία

1. Κώστας Τουρνάς – Απέραντα Χωράφια – LP, Polydor 2421 027 – 1972 (ως μέλος των Ρουθ)

2. Νοστράδαμος – Νοστράδαμος – LP, Zodiac SYZP 88032 – 1972

3. Axis – Axis – LP, FR. Riviera XCED 421 088 – 1973 (ως Chris Stassinopoulos)

4. Axis – Waiting along time/ Turning myself ’nto energy –  single, FR. Riviera 121 507 – 1973 (τα κομμάτια δεν περιλαμβάνονται στο LP)

5. Patrice Lamy – L’amour à trois/ Laisse-moi médire que je t’aime – single, FR. RCA Victor FPBO 0036 – 1974 (ως Chris Stassinopoulos)

6. Utopic Sporadic Orchestra under the command of Janik Top ‎– De Futura Hiroshima – CD, JAP. Le Matango LM99006 – 1999 (ως... Cherist Amistopoulos –ε ρε σφαλιάρες που θέλουν οι Ιάπωνες– στα “Presentation” και “De futura Hiroshima”, rec. Nancy 17/10/1975)

7. Utopic Sporadic Orchestra – Nancy 75 – CD, FR. Utopic Records UR 01003 – 2001 (ως... Kris Stanisnopoulos –οι Γάλλοι μπουρδούκλωσαν τα σύμφωνα– στα “De Futura [Rehearsal]” και “De Futura [Live]” rec. Nancy 16-17/10/1975)

8. Clearlight – Forever Blowing Bubbles – LP, FR. Virgin XBLY 840 098 – 1975 (ως... Chris Stapinopoulos – τραβάτε τους και κανα αυτί)

9. Γιώργος Στεφανάκης – Έλα Να Σταθούμε Αντίκρυ – LP, CBS 85353 – 1981

10. Double Duo (Διπλό Ντουέτο) – Jazz-Rock – CD, Wave Music WM 109-2 – 2000 
11. Chris Stassinopoulos & Friends/ Metal Fusion– Bridges to Freedom – CD, Wave Music WM 117-2 – 2000

12. Yiannis Raptis – Trip – CD, Melon Music α.κ. – 2004 
(o Χρήστος Στασινόπουλος παίζει ντραμς σ' ένα κομμάτι)

13. Chris Stassinopoulos & Friends – Light in the Dark – CD, Christass Records άνευ κωδικού – 2008