ΠΑΝΟΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ «Στον τοίχο η μνήμη μου αφίσα...»

Τόπος, χρόνος, εξώφυλλο, φωτογραφίες... Οι στίχοι, η αίσθηση της αφής, της όρασης... Ό,τι προηγείται πριν σπρώξεις τη βελόνα να γδάρει το αυλάκι. Γράφω για το παλιό βινύλιο, αλλά ισχύει και για το καινούριο· αυτό που κυκλοφορεί ήδη σε 350 αντίτυπα από την Anazitisi Records. Ελήφθη το μήνυμα. Και αν η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, τότε ό,τι απομένει δεν είναι παρά η επιβεβαίωση.Το «Επεισόδιο» (1971) του Πάνου Σαββόπουλου, απ’ όποια πλευρά και να το δει κανείς, είναι το πιο αποσυνάγωγο άλμπουμ της ελληνικής δισκογραφίας (εκείνης του υψηλού νοήματος). Ένα άλμπουμ που αναζητείται, και θ’ αναζητείται πάντα, από κάποιους, λίγους, ορισμένους, ανά δεκαετία. Την κάθε δεκαετία. Έτσι το ’ψαχνα κι εγώ στις αρχές του ’80, έτσι το πρωτάκουσα λίγο αργότερα από κασέτα, έτσι το αγόρασα σ’ εκείνο το CD της PolyGram, μαζί με το «Δωμάτιο» το ’96 και κάπως έτσι ένα... απεγκλωβισμένο βινύλιο έφθασε στα χέρια μου την ίδια εποχή, προκειμένου να ολοκληρωθεί ο κύκλος. Που ξανανοίγει τώρα με αφορμή την επανέκδοση.
Ήμουν στο Δημοτικό επί χούντας· επτά, οκτώ χρονών. Τι να θυμάμαι; Τίποτα που να ενδιαφέρει ευρύτερα. Ό,τι μάθαμε είναι από ’κείνα που διαβάσαμε. Ό,τι μας είπαν. Ό,τι ψάξαμε και βρήκαμε. Είναι κάποια βιβλία. Λίγες ταινίες. Ένας-δυο δίσκοι. Σημασία, για όσους δε ζουν τις συγκυρίες, τα γεγονότα, είναι να οσμίζονται το καίριο. Ν’ αναψηλαφούν το παρελθόν από μονοπάτια δύσβατα. Κοιτάζω το απίστευτο «χύμα», γειωμένο εξώφυλλο του άλμπουμ και είμαι εκεί, αμέσως. Σε μιαν Ελλάδα όχι ασπρόμαυρη αλλά μαύρη, σαν την κορδέλα γύρω-γύρω –που είχε ασπρίσει εν τω μεταξύ στο CD– με τα ρολά κατεβασμένα, με τα τζάμια χνωτισμένα, με τα κορίτσια χωρίς πρόσωπο, με τ’ αγόρια κρυμμένα πίσω από ακατάστατα μαλλιά, μουστάκια, γένια, γυαλιά· μαύρα γυαλιά. «Τώρα στήνουνε παγίδες για να πιάσουν χελιδόνια/ που φέρνουν την άνοιξη»... Κάτι τέτοιο. Ή έτσι κάπως. Δεν έχει σημασία τι περιμένει το παιδί της εποχής καθισμένο στο πεζοδρόμιο, τι κοιτάζει, τι ακούει. Σημασία είχε, έχει, να γεμίσεις με... τέφρα την ψυχή σου· κι είναι αυτός ένας τρόπος να διαβάσεις το «Επεισόδιο», άνευ λάθους. Μια βαθιά, σκοτεινή, απροσπέλαστη side A, μία μοναχική φωνή-κραυγή. Ο αγώνας τού ενός, του μόνου, του ξεκομμένου από το αγριεμένο ή συμβιβασμένο πλήθος, που λογοδοτεί μονάχα εντός του. Πάντα είχα την αίσθηση ότι το «Επεισόδιο» ξεπερνούσε το αυτονόητο. Δεν πρόκειται, απλώς, για ένα ντοκουμέντο μιας «άλλης» Ελλάδας του ’70, αλλά για ένα άλμπουμ... μεταφρασμένης ευαισθησίας (εδώ, και κυρίως αλλού), που στέκει πάνω από κοινά καλλιτεχνικά ήθη. Ακόμη και μετά τη μετανάστευση του τραγουδοποιού στη Σουηδία και την αποχή του, κατ’ επέκταση, από τα εγχώρια μουσικά πράγματα, το «Επεισόδιο» δεν αποκαθηλώνεται στ’ αυτιά μου. Τουναντίον, «σπρώχνεται» ψηλότερα. Κυρίως, γιατί «βοήθησε» ο ίδιος ο Πάνος Σαββόπουλος σ’ αυτό, με τη μετέπειτα πορεία του· ένας θιασώτης του ρεμπέτικου, που, θαμπωμένος μπροστά στον «αμύθητο θησαυρό», παραμέλησε, έως εξαφανίσεως, ακόμη και τα δικά του σχέδια. Ποτέ δεν είν’ αργά...
Γνωρίζω αρκετούς, κυρίως, στο εξωτερικό –γιατί εδώ είμαστε μετρημένοι, γνωστοί, με ονόματα και διευθύνσεις– που ακούν το «Επεισόδιο» όπως ακούν δίσκους του Perry Leopold, του Simon Finn, του Meic Stevens, του Bob Desper, του Dave Bixby, του Wizz Jones, του Mick Softley... Σε όλους αυτούς (εδώ ή αλλού) θα πω μονάχα τούτο· που το ξέρουν ήδη. Το «Επεισόδιο» φωτίζει ανάμεσα...

Πριν κάποια χρόνια ο Πάνος Σαββόπουλος μου μίλησε στο περιοδικό Jazz & Tζαζ (τεύχος 50, 5/ 1997), σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της μουσικής του ύλης. Ένα απόσπασμα...Θα ήθελα να σταθούμε λίγο στο «Επεισόδιο». Πείτε μας για το παρασκήνιο εκείνης της δουλειάς... 
Ποια ήταν τα προικιά μας τότε; Ήταν ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, η Joan Baez, ο Bob Dylan, ο Jacques Brel, ο Domenico Modugno, ο Donovan. Μέσα στα δικά τους τραγούδια εγώ εύρισκα μουσικές που μου ήταν ολίγον συγγενικές, με τον ελληνικό χαρακτήρα που είχα στο μυαλό μου. Επίσης τα ροκ γκρουπ της εποχής και βεβαίως η κλασική μουσική. Μέσα μου γεννιόταν δηλαδή κάτι διαφορετικό. Δεν μ’ εξέφραζε πλέον ούτε το Νέο Κύμα, ούτε κάποιες άλλες μουσικές που ακούγονταν από ’δω κι από ’κει. Ειδικά το «Κίκος 70» και το «Βλέπω μορφές» δε νομίζω πως είχαν καμμία σχέση με ό,τι είχε ηχογραφηθεί τότε στην Ελλάδα. Εγώ εκείνη την εποχή έβλεπα ότι τελείωνε οριστικά μία εποχή. Υπήρχε ένας θάνατος. Μέσα στο «Βλέπω μορφές» βγάζω ξαφνικά μια κραυγή. «Όχι». Είναι γιατί αντιστεκόμουν. Δεν ήθελα να χαθεί αυτό το πράγμα. Ούτε λόγια μπορούσαν να μου βγουν, ούτε τίποτα. Γι’ αυτό υπάρχει εκεί μια μελωδία με λα λα λα. Σκεφτόμουν, ας πούμε, ότι ίσως ερχόταν μιαν άλλη εποχή, που θα μπορούσα να γράψω αυτά τα λόγια. Σήμερα, φερ’ ειπείν, θα μπορούσα...
«Επεισόδιο» και τέρμα Ελλάδα;
Όπως ακριβώς το λέτε. Το 1973 φεύγω και πηγαίνω στη Δανία. Η Δανία τότε είχε μπει στην ΕΟΚ και δουλειές δεν υπήρχαν. Πρέπει να σας πω ότι το διάστημα από το 1971 έως το 1973 είχα δουλέψει, εδώ, ως πολιτικός μηχανικός. Μη σας πω, όμως, τι τράβηξα από τη χούντα για να φύγω. Εν πάση περιπτώσει, βρίσκομαι στη Δανία. Φεύγω όμως κι από ’κει, γιατί είχα κάποιους φίλους στη νότια Σουηδία, που με κάλεσαν να μείνω. Δεν μου άρεσε όμως και τόσο και βρίσκομαι τελικά στη Στοκχόλμη. Από τον πρώτο καιρό μπλέκω με τα καλλιτεχνικά, παίζοντας κιθάρα και πιάνο. Έμαθα πολύ γρήγορα τη γλώσσα και προσεγγίζω το σουηδικό ραδιόφωνο, παρουσιάζοντας ελληνική μουσική.
Είχατε μεταφέρει δηλαδή και τους δίσκους σας στη Σουηδία... 
Βεβαίως. Τους οποίους και «εκμεταλλευόμουν» στο έπακρο. Δεν είχα μεγάλη δισκοθήκη. Προσπαθούσα όμως να βγάλω μία ποικιλία μέσα απ’ αυτήν. Είχα διαπιστώσει από πολύ νωρίς, σε σχέση με το ραδιόφωνο, ότι είχα την ικανότητα να στήνω το «παραμύθι». Μάλιστα είχα πάρει πολύ καλές κριτικές ακόμη και από μια ρατσιστική, για τα σουηδικά δεδομένα, εφημερίδα, για μιαν εκπομπή που είχα κάνει τότε για τον καφέ, τους τελάληδες και τις ταφικές συνήθειες στην Ελλάδα. Ήταν ένα πολύ μικρό σημείωμα, αλλά ζουμερό. Ο Σουηδός δεν κάθεται να λιβανίσει.
Τοπική μουσική ακούγατε τότε; Οι Σουηδοί είχαν ορισμένα εξαιρετικά τζαζ, ροκ και φολκ συγκροτήματα εκείνα τα χρόνια...
Εννοείται. Μου άρεσαν πολύ οι Arbete och Fritid, οι οποίοι είχαν αρκετά φολκλορικά στοιχεία στις μουσικές τους. Μάλιστα, σε κάποιο δίσκο τους είχαν διασκευάσει και δύο ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Οι Nynningen επίσης, που είχαν μελοποιήσει Μαγιακόβσκι, οι Kebnekajse, οι Hoola Bandoola Band, συγκροτήματα με προοδευτικές ιδέες που είχαν και εμπορική επιτυχία. Το 1976-77 κάνω μάλιστα κι εγώ ένα συγκρότημα, τους Anonym 77. Αποτελούνταν από έναν Σουηδό που έπαιζε ακουστική κιθάρα, έναν Έλληνα που έπαιζε φυσαρμόνικα, δύο ακόμη Σουηδούς που έπαιζαν βιολιά, μια κοπέλα στο φλάουτο κι εγώ κλασική κιθάρα. Παίζαμε κάτι τραγούδια 8 με 10 λεπτά το κάθε ένα, βασισμένα σε κάτι περίεργες δικές μου συνθέσεις, τα οποία ευτυχώς έχω φυλάξει σε κασέτες. Είχα δυνατότητα, τότε, για κάποιους δίσκους, αλλά, εν τω μεταξύ, είχα αρχίσει και να ωριμάζω. Γιατί να βγάλεις ένα δίσκο; Να πεις τι; Τι άλλο κάνεις γύρω-γύρω; Αν δεν υπάρχει ο περίγυρος, δεν έχει νόημα...

KEY WORDS: Panos Savopoulos, Panos Savvopoulos