ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ Πέρσες

Πριν λίγο καιρό έγινε ένα μικρός διάλογος στο cbox (έχει πλέον σβηστεί), σχετικός με τον Γιάννη Χρήστου. Απ’ όσο θυμάμαι ένας αναγνώστης πρότεινε ένα βίντεο από το YouTube, κι εγώ είπα κάτι για τους «Πέρσες». Πως είναι «έγκλημα» δηλαδή να μην υπάρχει κάπου δισκογραφημένη η μουσική του Γιάννη Χρήστου· ή, καλύτερα ακόμη, ένα DVD με ολόκληρη τη συγκεκριμένη παράσταση του Θεάτρου Τέχνης. Οι «Πέρσες», ας το σημειώσω εδώ, είχαν ανεβεί σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν, πρώτα στο Λονδίνο, στο Θέατρο Aldwych, στα πλαίσια του θεατρικού φεστιβάλ World Theatre Season, την 20/4/1965 και εν συνεχεία στο Ωδείον Ηρώδου του Αττικού, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, την 25η Αυγούστου της ίδιας χρονιάς.Για τη μουσική των «Περσών» έχω, κυρίως, έμμεσες πληροφορίες. Κριτικές δηλαδή του Γιώργου Λεωτσάκου, κάποιες γραπτές μαρτυρίες (από τον Κουν κ.ά.), το σχετικό κεφάλαιο στο βιβλίο της Anna-Martine Lucciano «Γιάννης Χρήστου – Έργο και προσωπικότητα ενός έλληνα συνθέτη της εποχής μας» [εκδ. Βιβλιοσυνεργατική, Αθήνα 1987], αλλά και ολίγα ηχητικά αποσπάσματα, ικανά, πάντως, όλα, να μεταδώσουν τη βεβαιότητα ενός αριστουργήματος – για το οποίον το μόνο, πια, που ελπίζω είναι να μην το έχει αλλοιώσει ο χρόνος (αν κάπου βρίσκεται ολοκληρωμένο). Η μουσική τού Χρήστου αφορούσε ηθοποιούς, χορό, ορχήστρα και μαγνητοταινίες και από τα σπαράγματα, το ξανατονίζω, που έχω υπ’ όψιν μου θα την χαρακτήριζα με μία λέξη ως συνταρακτική. Αντιγράφω λίγα λόγια του Γιώργου Λεωτσάκου από το βιβλίο της Lucciano:
«Είχαμε, επί τέλους, να κάμουμε μ’ έναν άνθρωπο (ενν. τον Χρήστου) που αντιμετώπιζε τα κλασικά κείμενα όχι σαν μουμιοποιημένα τίμια λείψανα εκτιθέμενα σε κοινό προσκύνημα, αλλά σαν αγωγούς μιας συγκλονίζουσας συγκίνησης που αυτή περισσότερο από οτιδήποτε άλλο έπρεπε να γεννηθεί από μια συνεργασία σκηνοθέτη και μουσικού(…). Στους Πέρσες, τα μέλη του χορού, μ’ έναν τρόπο άγριο, πρωτόγονο, ανατριχιαστικό, ‘φτύνουν’ καθένα τη συγκίνησή του, σε μια συγκλονιστική πολυφωνία της συλλογικής υστερίας.(…) Κορύφωμα της μουσικής των Περσών είναι η σκηνή του καλέσματος του φαντάσματος του Δαρείου. Η νεκρομαντική αυτή σκηνή, αποτελεί μία από τις μεγάλες στιγμές της δημιουργίας του Γιάννη Χρήστου και μια από τις μεγάλες στιγμές του παγκόσμιου θεάτρου. Ο Γιάννης Χρήστου ανάγει τη μουσική του σ’ ένα μέσον επίκλησης των χθονίων δυνάμεων. Λυτρωμένος από κάθε τι το διανοητικό, κατορθώνει μ’ αυτήν την πολυφωνία των άναρθρων κραυγών που συνοδεύεται από ανάλογη ‘χορογραφία’ κινήσεων, να παγώσει το αίμα του θεατή».Και εν συνεχεία κάτι που σημειώνει ο Κάρολος Κουν, από το βιβλίο «Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας» [Καστανιώτης, β έκδοση Αθήνα 1992]. Το βιβλίο περιέχει συνεντεύξεις, ομιλίες, άρθρα και επιστολές του Κουν, με το συγκεκριμένο απόσπασμα, που αφορά στους «Πέρσες», να πρωτοδημοσιεύεται στην εφημερίδα Το Βήμα, την 9/5/1965. «Μέσα από το σώμα και την ολότητα της έκφρασής του επανέρχεται στην επιφάνεια το ζωικό στοιχείο ως πρώτη έκφραση, ως επαφή του ανθρώπου με τον ‘άλλο’, ως στοιχείο επικοινωνίας. Και όταν ο χορός, μετά την εμφάνιση του Δαρείου, αισθάνεται θλίψη και θυμάται την παλιά Περσία, αρχίζει ένα σιγανό κούνημα και είναι όλοι μαζί εκεί, σαν να έχουν φτάσει σε παραλήρημα, που δημιουργεί η νάρκωση ενός τεκέ. Σ’ αυτό το σημείο υπήρχε απόλυτη συνάντηση της μουσικής και της σκηνοθεσίας, που χρωστάμε στη συνεργασία μας με τον κ. Χρήστου».Στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών 1965, ένα θαυμάσιο βιβλίο 192(!) σελίδων (έκδοση του ΕΟΤ και με σχέδιο εξωφύλλου από τον Γιώργο Βακιρτζή), υπάρχουν λεπτομέρειες για τους «Πέρσες», που αφορούν στο περιεχόμενο της τραγωδίας τού Αισχύλου, αλλά και στους συντελεστές της παράστασης. Μεταφέρω ένα μέρος: «Από τα 90 περίπου έργα του Αισχύλου μόνο 7 διασώθηκαν. Το παλιότερο από αυτά είναι πιθανώτατα οι ‘Πέρσες’ (472 π.Χ.). Και κανένας δεν ήταν αρμοδιώτερος απ’ τον Αισχύλο για να γράψη μια τέτοια πολεμική τραγωδία. Γιατί δεν ήταν μόνο ποιητής, αλλά και στρατιώτης ηρωικός, που δικαρίθηκε στις μάχες του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος.(…) Τη νίκη αυτή (σ.σ. στη Σαλαμίνα) δοξάζει ο Αισχύλος στους ‘Πέρσες’ – τη μόνη σωζόμενη ελληνική τραγωδία με ιστορικό θέμα. Σαν γνήσιος Έλληνας, σεμνά ηρωικός, δεν την υμνεί άμεσα αλλά έμμεσα: δεν τοποθετεί τη δράση της στην Αθήνα και δεν παρουσιάζει τους Έλληνες να περηφανεύωνται για το κατόρθωμά τους· την τοποθετεί στα Σούσα, τη ‘χρυσή’ πρωτεύουσα της Περσίας, και εμφανίζει τους Πέρσες να θρηνούν για τη συμφορά τους. Έτσι ο ύμνος στην ελληνική νίκη και σεμνότερος είναι και πολύ πιο βαρυσήμαντος, αφού προέρχεται από στόματα εχθρών.(…) Αλλά οι ‘Πέρσες’ δεν είναι μόνον περιγραφή ενός ιστορικού επεισοδίου και υμνολόγηση μιας νίκης. Είναι και μια ακόμη έκφραση του ηθικού και θρησκευτικού μηνύματος του Αισχύλου: η υπερβολική περηφάνεια είναι αμάρτημα, ‘ύβρις’ που τιμωρούν άφευκτα οι θεοί, η ‘νέμεσις’».Οι «Πέρσες» μεταφράστηκαν από τον Πάνο Μουλά, σκηνοθετήθηκαν από τον Κάρολο Κουν, ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια είχε επιμεληθεί ο Γιάννης Τσαρούχης. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους εμφανίστηκαν οι: Στέλιος Καυκαρίδης (Ξέρξης), Νέλλη Αγγελίδου (Άτοσσα, η μητέρα του Ξέρξη), Δημήτρης Χατζημάρκος (Δαρείος, ο πατέρας του Ξέρξη) και Γιώργος Λαζάνης (αγγελιαφόρος). Εντύπωση προξενούν, σήμερα, οι ηθοποιοί του Χορού των Περσών Γερόντων, αφού εκεί συναντάμε πολλά κατοπινά, γνωστά, ονόματα του θεάτρου και του κινηματογράφου μας. Σπύρος Καλογήρου (Πρώτος Κορυφαίος), Νίκος Χαραλάμπους (Δεύτερος Κορυφαίος), Κώστας Αριστόπουλος, Νεκτάριος Βουτέρης, Γιώργος Διαλεγμένος, Νίκος Κούρος, Μίμης Κουγιουμτζής, Γιάννης Μόρτζος, Τίμος Περλέγκας, Κώστας Στύλιαρης, Χρήστος Τσάγκας, Αντώνης Αντύπας, Αντώνης Αντωνίου, Νίκος Μπουσδούκος, Γιάννης Δεγαΐτης, Αντώνης Κατσαρίδης, Ηλίας Λογοθέτης, Πολύκαρπος Πολυκάρπου, Αντώνης Θεοδωρακόπουλος (χορός).
Από το 3:48 έως το 4:20 ανοίγει η γη και μας καταπίνει…