Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2017

KΩΣΤΗΣ ΚΟΡΝΕΤΗΣ τα παιδιά της δικτατορίας

Το βιβλίο του Κωστή Κορνέτη «Τα Παιδιά της Δικτατορίας» [Πόλις, 2015] το διάβασα τον Αύγουστο που μας πέρασε κι έτσι, τώρα, μπορώ να γράψω κι εγώ μερικά λόγια. Εκείνο που θέλω να πω από την αρχή είναι πως το συγκεκριμένο βιβλίο είναι το καλύτερο, απ’ αυτά που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια, και που επιχειρούν να ερμηνεύσουν το νεολαιίστικο κίνημα (ας το πούμε έτσι χοντρικά), μέσα από τις διάφορες εκφάνσεις του την εποχή των ελληνικών long sixties (από τις αρχές του ’60, μέχρι την πτώση της δικτατορίας).
Ο Κορνέτης δε μασάει… νεοφιλελέδικο ταραμά και όπως γράφει από τις πρώτες κιόλας γραμμές τού βιβλίου του, για να διαλύσει αμέσως τα νέφη που μαζεύτηκαν τα τελευταία χρόνια πάνω από την έννοια «Πολυτεχνείο», σημειώνει: «Αυτή την αναθεωρητική οπτική (σ.σ. της αμφισβήτησης του Πολυτεχνείου) τη θεωρώ όχι απλώς εξαιρετικά άστοχη και ανιστορική, αλλά και επικίνδυνη, αφού τείνει να μετατρέψει το Πολυτεχνείο, από ένα γενικά αποδεκτό “τόπο μνήμης” μετά τη Χούντα σε διχαστικό μνημονικό γεγονός». Πάνω σ’ αυτή τη βάση είναι δομημένο το βιβλίο του, το οποίο αποτελείται από την Εισαγωγή, πέντε πολυσέλιδα κεφάλαια και τον Επίλογο. Θα τα δούμε αναλυτικά, αλλά, εννοείται, περιληπτικά.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην εισαγωγή του ο Κορνέτης εμμένει επί της θετικής σημασίας του «Πολυτεχνείου», αντιμετωπίζοντας λογικά, κατ’ αρχάς την κριτική που δέχεται η Γενιά του Πολυτεχνείου, γράφοντας πως «στην Ελλάδα, όπως και αλλού, σε κάθε μέλος υπουργικού συμβουλίου αντιστοιχούν δεκάδες διαδηλωτές και διαδηλώτριες που χάθηκαν…», επισημαίνοντας συγχρόνως πως η Χούντα καλλιέργησε, άθελά της (όπως χαρακτηριστικά γράφει) ένα πολυδαίδαλο έδαφος, που καθόρισε την πορεία των ελληνικών long sixties. Φυσικά και συνέβη τούτο, μόνο που δε συνέβη, πάντα, και τόσο άθελά της… Διαχωρίζει επίσης, ο Κορνέτης, τους αντικαθεστωτικούς ακτιβιστές σ’ εκείνους που δραστηριοποιήθηκαν χωρίς εμφανή αποτελέσματα (και που είχαν ξεκινήσει προδικτατορικά) και σ’ εκείνους (μετά το 1971-72), που επέλεξαν τη μαζικότερη διαμαρτυρία αντί για την ατομική δράση τής προηγούμενης περιόδου. Γράφει επίσης για τις υποκουλτούρες από το εξωτερικό που συνεισέφεραν στο φοιτητικό κίνημα (κάτι που ελέγχεται βεβαίως), προσθέτοντας πως οι προφορικές πηγές (οι οποίες είναι πολυπληθείς στο βιβλίο) «διευκολύνουν τη διερεύνηση της μνήμης». Δεν χρειάζεται να πούμε πως οι προφορικές πηγές (όπου εκείνες εμφανίζονται) είναι ένα από το πιο ευεπίφορα σε κριτική παραθέματα του βιβλίου και πως υπάρχουν ουκ ολίγες αντικρουόμενες απόψεις σε αυτές. Παρά ταύτα ο Κορνέτης επιμένει πως η προφορική ιστορία, σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους και πρακτικές, συμβάλλει στην αποσαφήνιση των γεγονότων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ – Μια κοινωνία αλλάζει
Εδώ δίνονται τα πρώτα ιστορικά στοιχεία για τη δεκαετία του ’60 και βασικά γίνεται λόγος για κάποια δείγματα φιλελευθεροποίησης (επιστροφή εξορίστων, παλιννοστούντες από χώρες του ανατολικού μπλοκ κ.λπ.), παρότι η ελληνική δημοκρατία εμφανιζόταν ακόμη διχαστική. Ο Κορνέτης γράφει, επίσης, για τον τουρισμό, που κυρίως επί Χούντας απογειώθηκε, πως ο φοιτητικός πληθυσμός αυξανόταν συνεχώς από το 1960 έως το 1972, ενώ γίνεται και περιγραφή του φοιτητικού ακτιβισμού την εποχή του 1-1-4 και του Συνδέσμου Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό “Μπέρτραντ Ράσελ”. Κάπως μπερδεμένη, όμως, εμφανίζεται η φάση με τους τεντυμπόηδες, τους γιεγιέδες, τον Λαδά και το μίνι – δεν είναι εννοώ αυστηρώς καθορισμένες οι χρονικές στιγμές που συνέβαιναν όλα αυτά. Ο Κορνέτης λέει πολύ σωστά, εδώ, πως, παράλληλα με το Νέο Κύμα, αναπτυσσόταν στη μουσική μας και το ελληνικό ποπ/ροκ, το αγγλόφωνο βασικά, που, πάντως, δεν εμφάνιζε στα λόγια του καμμία κοινωνική διάσταση. Και κάπως έτσι, εδώ, μπαίνει ο Σαββόπουλος, ο οποίος σταδιακά θα έβλεπε στο ροκ και κάποια ανατρεπτικά χαρακτηριστικά (αν και τον Σαββόπουλο τον είχε προλάβει ο Λοΐζος με τα προδικτατορικά «Νέγρικα» και τη συνεργασία του με τους Cinquetti). Εδώ υπάρχει επίσης το ξεχωριστό υποκεφάλαιο για τη Γενιά του Ζήτα, τους Λαμπράκηδες δηλαδή, ενώ σωστά τονίζεται πως «το να ήσουνα οργανωμένος στους Λαμπράκηδες ήταν πραγματικά ηρωικό, διότι κινδύνευες άμεσα, χωρίς καλαμπούρια» (από συνέντευξη). 
Γίνεται, επίσης, αναφορά στο υπερεκτιμημένο (για μένα) περιοδικό Πάλι και στο πολύ σοβαρό περιοδικό της Αριστεράς Επιθεώρηση Τέχνης, στις συντηρητικές Εποχές, στο μαϊκό Αναγέννηση, αλλά όχι και στην προδικτατορική Πανσπουδαστική. Η εστίαση στους Λαμπράκηδες είναι αξιόλογη, καθώς διερευνώνται και οι λιγότερο κεντρικές ή και περιθωριακές κατευθύνσεις της οργάνωσης (ακόμη και η ένοπλη βία), την ώρα κατά την οποίαν οι κατασταλτικοί μηχανισμοί και άλλοι (κρατική εξουσία, αστυνομία, συντηρητικός Τύπος, σχολεία…) λάβαιναν τα μέτρα τους προς πάσα κατεύθυνση. Το σημαντικό αυτού του κεφαλαίου έρχεται στο τέλος, όταν με αφορμή τη συναυλία των Rolling Stones στο Γήπεδο του Παναθηναϊκού (17 Απριλίου 1967), γίνεται ο διαχωρισμός ανάμεσα στους απολίτικους γιεγιέδες και στην πολιτικοποιημένη νεολαία. Ο Κορνέτης γράφει πολύ σωστά πως στις αρχές της δεκαετίας του ’70… «μια νέα γενιά θα απορροφούσε τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της απολίτικης αντικουλτούρας (σ.σ. το μακρύ μαλλί για παράδειγμα) και θα τα συνέδεε αρμονικά με ένα νέο τύπο πολιτικοποίησης».
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – Φοίνικας με ξιφολόγχη
Το κεφάλαιο αυτό έχει να κάνει με τη Χούντα φυσικά, η οποία περιγράφεται χοντρικά και σωστά σ’ αυτές τις λίγες γραμμές… «Η ιδεολογία της Χούντας αποτελούσε ακραία εκδοχή της μετεμφυλιακής ιδεολογικής υπερδομής του ελληνικού κράτους, που βασιζόταν στον εμπαθή αντικομμουνισμό και στην εξύμνηση ενός μεταφυσικού ελληνικού πνεύματος». Γίνεται επίσης λόγος για την ευρύτερη παθητική αντίσταση στο καθεστώς, που αιτιολογείται και μέσω της βελτίωσης του επιπέδου διαβίωσης. Ο Κορνέτης γράφει πως «η Χούντα διέγραψε τα χρέη των αγροτών, αύξησε τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, εξέδωσε περισσότερες οικοδομικές άδειες και πρόσφερε υψηλότερα επιδόματα και δάνεια στο μέσο έλληνα μικροαστό», αντιμετωπίζοντας επιπλέον «προνομιακά (και) τον τουριστικό τομέα». Γίνεται επίσης λόγος για την αντίσταση στο καθεστώς από ’κείνους τους αριστερούς, που δεν είχαν συλληφθεί, σημειώνοντας πάντως πως η συγκεκριμένη αντιστασιακή δράση δεν απέκτησε κοινωνική δυναμική (παρότι δυναμικές ενέργειες συνέβησαν). Γίνεται λόγος, λοιπόν, για τη Δημοκρατική Άμυνα (ΔΑ), το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ). Επίσης γίνεται μια αρχική προσπάθεια να περιγραφεί η κατάσταση στα πανεπιστήμια στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, που χοντρικά ήταν απολύτως ελεγχόμενη από το καθεστώς.
Στη συνέχεια ο Κορνέτης μπαίνει σε κάποια θέματα, που φαίνεται να μην τα έχει ψάξει και τόσο, και που σχετίζονται με τη γενικότερη πληροφόρηση όσον αφορά στα πολιτικοκοινωνικά γεγονότα (από το εξωτερικό) και τη σχέση που οικοδομούσε το καθεστώς με κάποια στοιχεία της λεγόμενης «αντικουλτούρας». Ο Κορνέτης φαίνεται να δίνει περισσότερη βάση στις απόψεις ενός φαιδρού προσώπου (και για τα μέτρα των υπολοίπων χουντικών) του συνταγματάρχη Λαδά καθώς και στις ντιρεκτίβες του υπουργείου εσωτερικών, που γίνονταν για τα μάτια του κόσμου, τον εξευμενισμό της Εκκλησίας κ.λπ. («'οι Μπητλς και οι μπήτνικ, προϊόντα του τεντυμποϊσμού, δεν έχουν θέση στην Ελλάδα'»), αγνοώντας ή υποτιμώντας, για παράδειγμα, πως στο πρώτο καλοκαίρι της δικτατορίας οι Beatles, με την άδεια και τη στήριξη του καθεστώτος, γυρόφερναν τη χώρα (έμεναν στου Παπάγου, πήγαν Αράχωβα-Δελφούς, έκαναν κρουαζιέρα κ.λπ.). Εν συνεχεία γίνεται αναφορά στην πληροφόρηση που έφτανε απ’ έξω, καθώς τονίζεται, πολύ σωστά, εδώ, πως «οι ειδήσεις από τις εξεγέρσεις του εξωτερικού (σ.σ. το 1968) δεν αποσιωπήθηκαν πλήρως. Αντίθετα, η διαδικασία πληροφόρησης ήταν πολύ πιο δυναμική, παρά το έκδηλα καταπιεστικό πλαίσιο». Επιμένω σε τούτο, καθώς διάφοροι… χαλβάδες, που γράφουν ελαφρά τη καρδία γι’ αυτά τα θέματα, υποστηρίζουν πως ο κόσμος δεν ήξερε τίποτα, τότε, περί Μάη ’68, Martin Luther King, Rudi Dutschke κ.λπ., και πως η χώρα βρισκόταν στο απόλυτο σκοτάδι. Τέτοιες βλακείες υποστηρίζει στο βιβλίο και ο μουσικοκριτικός Γιώργος Νοταράς π.χ. (απόψεις του από το 1999).
Οι αναφορές στους έλληνες φοιτητές του εξωτερικού έχουν, βεβαίως, το νόημά τους, καθώς συμπίπτουν και με τη διάσπαση του ΚΚΕ (το Φλεβάρη του ’68), που τροφοδοτεί τις νέες… ενδοαριστερές συγκρούσεις. Γίνεται λόγος για τις οργανώσεις Κίνημα της 20ης Οκτώβρη και Κίνημα της 29ης Μαΐου, τη δημιουργία του ΕΚΚΕ και της ΛΕΑ (που προήλθαν ουσιαστικά από τη διάσπαση της 29 Μάη), καθώς και για τις δυναμικές βομβιστικές ενέργειες στην Αθήνα που ακολούθησαν όλο το επόμενο διάστημα (καταστροφή του αγάλματος του Τρούμαν, τον Νοέμβρη του ’70, ανατίναξη αμερικανικών αυτοκινήτων σε διαμαρτυρία για την επίσκεψη του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Spiro Agnew κ.ά.). Περιττό να πούμε πως η επίσημη αριστερά αντιτασσόταν σ’ αυτού του τύπου τις δυναμικές ενέργειες και όπως γράφει και ο Κορνέτης «η νομιμοποίηση των βίαιων ενεργειών ως μέσου αντίστασης αποτελούσε ένα από τα κύρια σημεία τριβής μεταξύ των ελληνικών οργανώσεων στο εξωτερικό». Φυσικά υπήρχαν και οργανώσεις που είχαν σχηματιστεί και δρούσαν στην Ελλάδα, όπως η Λαϊκή Πάλη π.χ. – με τις βομβιστικές ενέργειες εναντίον στόχων του καθεστώτος και στόχων αμερικανών συμφερόντων κ.λπ. να είναι συνεχείς. Ο Κορνέτης δίνει, μάλιστα, κι ένα στατιστικό στοιχείο. «Κατά τη διάρκεια της Επταετίας τοποθετούνταν 27 βόμβες το χρόνο κατά μέσο όρο, τακτική που έφτασε στην κορύφωσή της το 1969».
Πρωτοσέλιδο της Μακεδονίας, 3 Σεπτεμβρίου 1970
Ένα σημαντικό υποκεφάλαιο αφορά εδώ στον Ρήγα Φεραίο (ιδρύθηκε τον Δεκέμβρη του ’67). Παρότι ο Ρήγας αναλώθηκε βασικά σε διανομή προκηρύξεων, τρικ και αναγραφές συνθημάτων σε τοίχους βγήκε και από εκείνου τα σπλάχνα μια δυναμική φράξια, ο Άρης Ρήγας Φεραίος (είναι γνωστή η ιστορία του Τσικουρή και της Αντζελόνι, που σκοτώθηκαν κατά την τοποθέτηση βόμβας έξω από την αμερικανική πρεσβεία, το Σεπτέμβρη του ’70). Φυσικά, η «τάξις» έχει τον τρόπο να ακυρώνει στην πορεία δυναμικές ενέργειες τέτοιου τύπου και μέσω της γελοιοποίησής τους (δες π.χ. την κωμωδία του Αλέκου Σακελλάριου «Μανωλάκης ο Βομβιστής» από την άνοιξη του ’73).
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ – Το κουνούπι και ο ταύρος
Σ’ αυτό το κεφάλαιο ο Κορνέτης «μπαίνει» βασικά στα πανεπιστήμια, εξετάζοντας τις ζυμώσεις, τις οργανώσεις, τις δράσεις κ.λπ., ενώ εξετάζει και θέματα που αφορούν στην ψυχαγωγία της νεολαίας (εκδρομές, φεστιβάλ μουσικής, ποδόσφαιρο), στο δεύτερο μισό της δικτατορίας, και που επέδρασαν, θετικά ή αρνητικά, στη διαμόρφωση συγκεκριμένων συνειδήσεων. Γίνεται λόγος για τις δεξιές/ακροδεξιές και λοιπές καθεστωτικές φοιτητικές οργανώσεις που προσπαθούσαν να προσεγγίσουν τη νεολαία μέσω του ροκ διοργανώνοντας συναυλίες (Johnny Hallyday και Sylvie Vartan, Ντέμης Ρούσσος) ή τυπώνοντας περιοδικά που υμνούσαν τους δικτάτορες (Φοιτητικός Παλμός κ.λπ.). Βασικά το φοιτητικό κίνημα απογειώνεται, όπως σωστά σημειώνει ο Κορνέτης, μέσω των συνεχών κινητοποιήσεων για την διεξαγωγή ελεύθερων φοιτητικών εκλογών (σταδιακά από το 1971 και μετά). Είχε «βοηθήσει» προς αυτό τα μάλλα η φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, που διοχέτευσε, έτσι, την αντιχουντική δράση από τις παράνομες οργανώσεις της Αριστεράς στο μαζικότερο φοιτητικό κίνημα. Γίνεται λόγος για την ΕΚΙΝ (Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων), το Σύλλογο Κρητών Φοιτητών, την ΕΜΕΠ (Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων) κ.λπ. 
Κάτι σημαντικό εδώ, που δεν το γνωρίζει πολύς κόσμος και έχει από μόνο του ίδιον βάθος είναι το γεγονός της σιωπηρής στήριξης (και) της ευρωπαϊκής Δύσης προς το χουντικό καθεστώς. Ο Κορνέτης γράφει πως η αποπομπή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης (12 Δεκεμβρίου του ’69) προωθήθηκε, βασικά, από τις Σκανδιναυικές χώρες, που δεν ανήκαν στην τότε ΕΟΚ – η οποία ΕΟΚ έψαχνε να βρει λαγούμια για να επικοινωνήσει με τη χούντα, προσθέτω τώρα εγώ. Προγραμματιζόταν, μάλιστα, επίσκεψη στην Αθήνα του Helmut Schmidt, υπουργού οικονομικών της τότε Δυτικής Γερμανίας, τα Χριστούγεννα του ’73, την οποίαν απέτρεψαν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και το πραξικόπημα του Ιωαννίδη. Γίνεται επίσης λόγος για τις ομιλίες του Günter Grass και της οικονομολόγου Joan Robinson στην Αθήνα του ’72 (ΕΜΕΠ) και βεβαίως για τη διάλυση των «κεντρώων» αυτών οργανώσεων στα μέσα εκείνης της χρονιάς.
Το κεφάλαιο θα ολοκληρωθεί με την περιγραφή των καταστάσεων μέσα και έξω από τις Σχολές πλέον, καθώς οι οργανώσεις της Αριστεράς (ΚΟΣ, ΚΝΕ, Αντι-ΕΦΕΕ, ΟΜΛΕ/ΠΠΣΠ, ΕΚΚΕ/ΑΑΣΠΕ, ΠΑΚ/Παναρμόνια κ.ά.) άρχισαν να παίζουν έναν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στα πράγματα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ – Στα χαρακώματα του πολιτισμού
Το κεφάλαιο αυτό είναι από τα πιο σημαντικά του βιβλίου, καθώς ο Κορνέτης εξετάζει τις σχέσεις ανάμεσα στις πολιτικές δραστηριότητες και τον πολιτισμό, την εποχή που μας ενδιαφέρει. Γίνεται λόγος για τα πρώτα νόμιμα αντιχουντικά κείμενα (Δεκαοχτώ Κείμενα, Νέα Κείμενα 2…), για τα περιοδικά που εξέφραζαν αντιχουντικές θέσεις (Συνέχεια, αντί…), για τους εκδοτικούς οίκους που τύπωναν το αριστερό βιβλίο (Νέοι Στόχοι, Σύγχρονη Εποχή κ.ά.) μετά την κατάργηση της προληπτικής λογοκρισίας για τα έντυπα, τον Νοέμβρη του ’69, για τα “underground” έντυπα (Λωτός, Κούρος, Panderma) κ.λπ. Ήταν όμως τα τρία «Μ» (Μαρξ, Μάο, Μαρκούζε), που μονοπωλούσαν το ενδιαφέρον φοιτητών και νεολαίας, μαζί βεβαίως με το καθαρό λενινιστικό βιβλίο. 
Και όπως αναφέρεται: «ενώ τα πρώτα βιβλία που κυκλοφόρησαν ήταν “αιρετικά”, κυρίως της αριστεράς ή της αμερικάνικης αριστεράς, Μαρκούζε και τέτοια, τελικά η μεγάλη πλειοψηφία της νεολαίας πήγε στο ΚΚΕ» (από συνέντευξη). Υπάρχουν αναφορές επίσης σε εκδόσεις, για τις οποίες έχουμε γράψει κι εμείς, εδώ στο δισκορυχείον, όπως για το βιβλίο Φοιτητική Δύναμη [Αρμός] ή το 1 φοιτητικά/ Μελέτες – Προγράμματα – Διακηρύξεις/ Η ιστορία του φοιτητικού Συνδικαλιστικού Κινήματος σ’ όλο τον Κόσμο [Υδροχόος] του Fred Halliday, ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα, που έφερνε το ελληνικό νεανικό-φοιτητικό κοινό (ή όποιο άλλο) σε επαφή με την πορεία των φοιτητικών κινημάτων στα πανεπιστήμια του κόσμου.
Φυσικά, ο Κορνέτης περνάει και από τον κινηματογράφο και τις ταινίες που ηθελημένα ή άθελά τους (θα πω εγώ) γαλούχησαν συνειδήσεις. Γίνεται λόγος κατ’ αρχάς για το περιοδικό Σύγχρονος Κινηματογράφος, για τις ταινίες του Αγγελόπουλου Αναπαράσταση και Μέρες του ’36, για το Προξενιό της Άννας και τον Μεγάλο Ερωτικό του Βούλγαρη, για την Ανοιχτή Επιστολή του Σταμπουλόπουλου (πιο παλιά ταινία αυτή, από το ’68), για το Μαύρο+Άσπρο των Ρεντζή-Ζερβού και φυσικά για ξένες ταινίες, είτε… κομμουνιστικές (Αϊζενστάιν, Jancsó), είτε αμερικανικές σαν τις γνωστές μπαλαφάρες (έτσι τις αποκαλώ εγώ) τύπου Easy Rider και Φράουλες και Αίμα, που «πούλαγαν» κάλπικη επαναστατικότητα – και η οποίες στα μυαλά των νεολαίων της εποχής είχαν και κάποιες «προοδευτικές» να τις πούμε επιδράσεις (οι φίλοι του δισκορυχείου ξέρουν πως για τις Φράουλες και Αίμα π.χ. έχω κάνει ειδική ανάρτηση). Σ’ αυτό το κεφάλαιο υπάρχει κι ένα προφορικό παράθεμα (Βουρεκάς, συνέντευξη) που σχετίζεται με τον Μεγάλο Ερωτικό του Χατζιδάκι και θέλω να το αντιγράψω, καθότι δείχνει πεντακάθαρα τα… ήθη της εποχής.
«Μου φαινόταν πολύ ακραίο, εν μέσω Χούντας, αυτός να βγάζει το Μεγάλο Ερωτικό. Μου ’σπαγε τα νεύρα, μου φαινόταν ανυπόφορο αυτό το πράγμα. Εχθρευόμουνα τη μουσική του ακριβώς γιατί δεν μπορούσε να εκφράσει αυτό που νιώθαμε όλοι οι άλλοι. Για μας η έκφραση ήταν η δράση, η πάλη η πολιτική, η αντιχουντική, η αντιδικτατορική δράση – τώρα τι μας λέει ο Μεγάλος Ερωτικός… Το θεωρούσαμε το λιγότερο μια ειρωνεία. Ένας άνθρωπος μικροαστός, που είναι κλεισμένος στον κόσμο του – εδώ ο κόσμος χάνεται και η πουτάνα λούζεται. Ακριβώς αυτό, αυτή ήταν η αίσθηση. Και τον σνομπάραμε και τον περιφρονούσαμε».
Από το σινεμά ο Κορνέτης περνάει στο θέατρο. Γράφει για τα αποτελέσματα της φιλελευθεροποίησης και στο χώρο του θεάτρου, για τα περιοδικά Ανοιχτό Θέατρο και Θεατρικά, το Θέατρο Τέχνης, το Θέατρο Στοά, το Ελεύθερο Θέατρο, την παράσταση Το Μεγάλο μας Τσίρκο κ.λπ.
Από το σινεμά και το θέατρο… στη μουσική. Το ωραίο εδώ το λέει ο φοιτητής τότε και δημοσιογράφος σήμερα Αντώνης Νταβανέλος: «Εγώ θυμάμαι στο σχολείο μου είχαμε χωριστεί στα δύο: οι απολίτικοι ροκάδες, δηλαδή Led Zeppelin να το πω σχηματικά (σ.σ. πολύ σωστός!) και το πολιτικοποιημένο κομμάτι, που άκουγε Ντίλαν, Κρόσμπι Στιλς Νας και Γιάνγκ και ήταν τα ευαγγέλια». Ο Κορνέτης γράφει για… αρκετά(!) ελληνικά συγκροτήματα, που μιλούσαν για τα ναρκωτικά και το εξεγερσιακό πνεύμα (ποια ήταν αυτά;), χαρακτηρίζοντας τους Poll ως «συμβατικό ροκ συγκρότημα» (ok). Γράφει επίσης για τον απαγορευμένο Θεοδωράκη, για τον Σαββόπουλο, φθάνοντας όμως και στην υπερβολή (όταν αναφέρεται στο «εκρηκτικό μείγμα (που) είχε δημιουργήσει η ελληνική αντικουλτούρα» ή όταν αναπαράγει άκριτα τα περί «κρυφού σχολειού της ροκ στην Αθήνα» σχετικά με το δισκοπωλείο Pop 11, τις χαζές υπερβολές δηλαδή του Παύλου Σιδηρόπουλου). Περαιτέρω γίνεται λόγος για τον Γιάννη Μαρκόπουλο, την Κωχ, τον Ξυλούρη και τα ριζίτικα, τα αντάρτικα, τα ρεμπέτικα (κι εδώ δεν αποφεύγονται κάποιες υπερβολές, όταν διαβάζουμε πως η Μπέλλου και ο Τσιτσάνης «έπαιζαν ακόμη στους τεκέδες της Αθήνας»), τη μπουάτ Λήδρα κ.λπ.
Το υποκεφάλαιο «Έμφυλη στράτευση και “σεξουαλική επανάσταση”» ολοκληρώνει αυτό το μέρος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ – Οι δέκα μήνες που συγκλόνισαν την Ελλάδα
Το παρόν κεφάλαιο είναι φανερό σε τι ακριβώς αναφέρεται. Ο Κορνέτης μεγεθύνει στο 1973 και σε όλα εκείνα τα γεγονότα που συνέβαλαν στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβρη εκείνης της χρονιάς. Η αφήγηση είναι πολύ καλή, ο Κορνέτης το έχει ψάξει το θέμα του (εξάλλου και η βιβλιογραφία για το «Πολυτεχνείο» είναι επαρκέστατη) και δίνει όλες τις απαραίτητες αιτιάσεις και πληροφορίες. 
Νομική, πρώτη εμφάνιση αναρχικών (Μπαλής, Κωνσταντινίδης), καταλήψεις, στρατευμένοι φοιτητές, η περαιτέρω φιλελευθεροποίηση και τα «λάθη» της Χούντας, η Χιλή και η Ταϋλάνδη, ο Ζουρνατζής, ο Ψαρουδάκης, ο Μαρκεζίνης, η 14η , η 15η, η 16η και η 17η Νοέμβρη, ο Διομήδης Κομνηνός, η «Ρωμιοσύνη» στα μεγάφωνα, το τανκ στην πόρτα του Πολυτεχνείου… Ακόμη γίνεται λόγος για τις κινητοποιήσεις σε Πάτρα, Γιάννενα και Θεσσαλονίκη, όπως και για την περίοδο Ιωαννίδη και φυσικά για τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης (με τον Καραμανλή, πια, στο τιμόνι της χώρας), τη λεγόμενη «τρομοκρατία», τις δίκες των πρωταιτίων και των βασανιστών, την κατάληψη του Χημείου το ’79, για να κλείσει το κεφάλαιο με μια ακόμη ουσιαστική επισήμανση: «Ασφαλώς, η κατάσταση άλλαξε ριζικά μετά το 1981, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Για τους περισσότερους πρωταγωνιστές του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, και παρά τη συνήθη απόρριψη του λαϊκισμού του ΠΑΣΟΚ της εποχής, το 1981 σηματοδότησε τον πραγματικό εκδημοκρατισμό της χώρας, σε αντίθεση με το μεσοδιάστημα των δεξιών κυβερνήσεων μετά το 1974, που είχαν διατηρήσει τα κατάλοιπα του αυταρχικού παρελθόντος».
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σ’ αυτές τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου επιχειρείται να συνδεθεί ο ελληνικός Νοέμβρης του ’73 με τον γαλλικό Μάη του ’68 (σε πρώτη φάση), όπως και με άλλες νεολαιίστικες εξεγέρσεις που συνέβησαν εκείνη τη σημαδιακή χρονιά. Θα συμφωνήσω (και) εδώ με τον συγγραφέα πως κάθε απόπειρα τέτοιου τύπου είναι παρακινδυνευμένη, καθώς υπάρχουν μεγάλες διαφορές που δεν ευνοούν ταυτίσεις. 
Κλείνω, αυτή την κριτική παρουσίαση τού πολύ καλού βιβλίου του Κώστα Κορνέτη με τον τρόπο που την ανοίξαμε. Με το εξής παράθεμα από τον Επίλογο:
«Η οικονομική κρίση της εποχής μας δημιούργησε μια νέα τάση: τη διάθεση να απορρίπτονται πλήρως τόσο η Μεταπολίτευση γενικά όσο και η γενιά του Πολυτεχνείου ειδικά και να επιρρίπτεται σε αυτές το ανάθεμα για όλα τα κατοπινά δεινά της ελληνικής κοινωνίας. Η τάση αυτή απειλεί τα ίδια τα θεμέλια στα οποία οικοδομήθηκε η μεταδικτατορική συλλογική μνήμη. Απομένει να δούμε με ποιους τρόπους θα επηρεάσει στο μέλλον την πολιτική κουλτούρα της χώρας και την αυτοεικόνα της η αμφισβήτηση του γεγονότος που αποτέλεσε μέχρι τώρα την πεμπτουσία του εθνικού τόπου μνήμης».
Παρότι η νεοφιλελεύθερη λαίλαπα έχει βάλει στο στόχο της, εδώ και κάποια χρόνια, το «Πολυτεχνείο» και χτυπάει αλύπητα ένα είναι σίγουρο. Όσο τα προτάγματα του «Πολυτεχνείου» παραμένουν ζωντανά και επίκαιρα ουσιαστικός κίνδυνος δεν υπάρχει. Τούτο όμως δε σημαίνει πως κι εμείς θα εφησυχάζουμε…

25 σχόλια:

  1. τελικά ποιο είναι το συμπερασμα κε Τρούσα; Σα νεώτερος που υφίσταται αυτό το αδιέξοδο που ζούμε προσπαθώ να καταλάβω τη ρίζα του κακού.
    Έχω διαβάσει άπειρα άρθρα κι έχω ακούσει ατέλειωτες συζητήσεις. Άλλοι μιλάνε για τις συνέπειες του εθνικού διχασμού, άλλοι για την αιώνια ελληνική λαμογιά, άλλοι για ξενο δάχτυλο και κάμποσα γερόντια αναπολούν την ..τάξη και ασφάλεια της χούντας.
    Το βιβλίο που παρουσιάζετε δε με διαφωτίζει καθολου και προσωπικά δε δίνω δεκάρα για τα ΠΑΚ και τις απόψεις για το Χατζιδάκι ή τους γιεγιέδες ή τους και καλά εθνικιστές ή τους ας πούμε αντιφρονούντες.
    Υπάρχει άραγε ελπίδα εθνικής συναίνεσης για να ζήσουμε τη ζωούλα μας αξιοπρεπώς στον τόπο μας;
    Φιλικά Δημήτρης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν υπάρχει συμπέρασμα στην κατεύθυνση που το θέτετε. Εδώ γίνεται μια ιστορική καταγραφή. Αν δεν σας ενδιαφέρουν τα περί Χατζιδάκι, γιεγιέδων, Πολυτεχνείου κ.λπ. αυτό το βιβλίο δεν είναι για εσάς.
      Συναίνεση; Συναίνεση ανάμεσα στον εκμεταλλευτή κι εκείνον που δεν έχει να φάει δεν υπάρχει. «Συναίνεση» προωθεί μονάχα το αισχρό «όλοι μαζί τα φάγαμε».

      Διαγραφή
    2. Δεν είπα ότι δε με ενδιαφέρει το Πολυτεχνείο -το αντίθετο μάλιστα.
      Απλά, δεν ασχολούμαι με τα μουσικά΄και αισθητικά γούστα του καθενός ούτε με οργανώσεις που εξελίχθηκαν σε φατρίες της λαμογιάς
      όταν μιλάω για συναίνεση δε την προσδιορίζω όπως εσείς ,αλλά σε μια στοιχειώδη συνεργασία στα πλαίσια μιας υποτιθέμενης έστω δημοκρατίας.

      Διαγραφή
    3. >>Απλά, δεν ασχολούμαι με τα μουσικά΄και αισθητικά γούστα του καθενός ούτε με οργανώσεις που εξελίχθηκαν σε φατρίες της λαμογιάς<

      Ποιου καθενός; Εδώ μιλάμε για την καταγραφή μιας εποχής.
      Αυτά τα περί "λαμογιάς" τα είπαμε. Και στην αρχή και στο τέλος. Προσέξτε τι διαβάζετε (τουλάχιστον εδώ).

      Διαγραφή
    4. Ας αφήσουμε τα σημερινά που με το δίκιο του προσπαθεί να εξηγήσει ο φίλος κι ας περάσουμε στο ζουμί ,δηλ στην καταγραφή μιας εποχής.
      Το να συγκεντρώσει κανείς στοιχεία από τον τύπο της εποχής, το οπτικό υλικό και τις προσωπικές μαρτυρίες δεν είναι δύσκολο, το ζόρι είναι στην αξιολόγησή του και στον τρόπο καταγραφής του.
      Αναφέρεις Φώντα ότι ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ιδεολογία της χούντας βασιζόταν στον αντικομουνισμό και την εξύμνηση ενός μεταφυσικού ελλ πνεύματος
      Στο πρώτο δε λέει κάτι ιδιαίτερο γιατί όλη η καπιταλιστική δύση είχε αντικομουνιστικό μένος -δεν είχε όμως αναγκαστικά και χούντα -αν και τέτοια καθεστώτα πολύ συχνά τα υπέθαλπτε.
      Καμιά μεταφυσικη δεν υπάρχει -το μάθαμε τώρα και το κολάμε παντού χωρίς να έχουμε ιδέα τι είναι πληρ διαβάστε τα βιβλία του Ρωμανίδη αλλά είχε τις ρίζες της στη Μεταξική νεολαία και τις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις τύπου Ζωή
      Γι αυτό και άλλωστε στην επταετία θέριζαν οι οργανωσιακοί για να συντριβούν στη μεταπολίτευση.
      Όταν κάνεις μια ιστορική έρευνα απαραίτητη είναι και η επιλογή των προσώπων που θα δώσουν την αξιόπιστη μαρτυρία σου πχ δε θα καταγράψεις την άποψη του ..Βουρεκά για τον Μεγάλο Ερωτικό ούτε του φούφουτου για το ροκ της εποχής θα μιλήσεις με ανθρώπους του χώρου
      Αλέξανδρος

      Διαγραφή
    5. >>«Η ιδεολογία της Χούντας αποτελούσε ακραία εκδοχή της μετεμφυλιακής ιδεολογικής υπερδομής του ελληνικού κράτους, που βασιζόταν στον εμπαθή αντικομμουνισμό και στην εξύμνηση ενός μεταφυσικού ελληνικού πνεύματος».<<
      Πολύ σωστό. Πουθενά στη Δύση (άσε τις χούντες της Ισπανίας και της Πορτογαλίας) εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ο αντικομμουνισμός των εγκλημάτων, των ξερονησιών και των βασανιστηρίων.
      Οι Εορτές της Πολεμικής Αρετής των Ελλήνων τι ήταν; Δεν ήταν «μεταφυσικό ελληνικό πνεύμα»;
      Άμα δεν έχεις διαβάσει το βιβλίο δεν μπορούμε να κάνουμε συζήτηση επί του βιβλίου.
      Ο Θοδωρής Βουρεκάς δεν είναι τυχαίο πρόσωπο και το συγκεκριμένο απόσπασμα το μετέφερα επειδή άξιζε να το μεταφέρω.

      Διαγραφή
  2. Το διάβασα το βιβλίο γι αυτό και το σχολιάζω -μόνο δυο σημεία του.είναι πολλές οι ανακρίβειες αλλά δεν έχω καμια διάθεση να τις σχολιάσω.
    ΟΛΟΙ γνωρίζουν πως γίνεται μια ιστορική έρευνα σε επίπεδο παν. διατριβής και θέλω να πιστεύω ότι κι εσύ ξέρεις Τα υπόλοιπα είναι ναχαμε να λέγαμε
    Οι χουντικές γιορτές δεν έκρυβαν καμια μεταφυσική απλά ήταν κακόγουστο θέμα κόπια των προπολεμικών δικτατοριών
    Λες ότι πουθενά στη Δύση της εποχής δεν υπήρχαν τέτοια αντικομουνιστικά εγκλήματα
    ΧΟΥΝΤΕΣ ήταν τέτοια και στην Ιβηρική και Ν Αμερική- κι αυτές Δύση δεν είναι; -ΠΟΛΥ ΧΕΙΡΟΤΕΡΑ
    κάνανε

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Όχι, όταν λέμε Δύση δεν εννοούμε τη Χιλή. Εννοούμε τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ βασικά.
      Ποιές είναι οι "πολλές ανακρίβειες"; Πες...
      Φυσικά οι Γιορτές Πολεμικής Αρετής ήταν επίδειξη ελληνικού/εθνικού μεταφυσικού πνεύματος (όπως και του Μεταξά βεβαίως).

      Διαγραφή
    2. Μια "συμβολή" για να ξεκαθαριστεί τί είναι μεταφυσικό.
      Το κείμενο αναφέρεται στην "ιδεολογία" της 4ης αυγούστου, αλλά πιάνει και τις μπαρούφες περί "ιδεοκρατίας" των τσάτσου, κανελλόπουλου κλπ. που είναι έτσι κι αλλιώς συγγενείς κατά βάση. >>>> ""...επιχείρησαν να το προσαρµόσουν στο Ελληνικό ιδεολογικό πλαίσιο, αντικαθιστώντας τα σπαθιά των Νιµπελούγκεν και τις Βαλκυρίες του Βάγκνερ µε τα αετώµατα του Παρθενώνα και την αιωνιότητα του αρχαιοελληνικού πνεύµατος. Η επίκλησή και η αναγνώριση της πρωτοκαθεδρίας των µεγάλων «ουσιών» νοµιµοποιούσε όσους υπεράσπιζαν την προοπτική της τεχνολογικής και βιοµηχανικής ανάπτυξης της χώρας, παρά τους κινδύνους κοινωνικής διαφοροποίησης που αυτή επαγόταν. Ο κοινωνικός πατερναλισµός, η ιδεολογία της αυτάρκειας, ο αντικοινοβουλευτισµός ενισχυµένοι από την ουσιοκρατική ανασυγκρότηση του εθνικού παρελθόντος γίνονταν τα εργαλεία αποκάθαρσης του τεχνοκρατικού πνεύµατος από τα υλιστικά συµφραζόµενα του, αλλά και η εγγύηση της θωράκισης των ισχυουσών κοινωνικών ιεραρχιών από τους κινδύνους των κοινωνικών ανατροπών που επέσειε το φάντασµα της ταξικής πάλης."

      Διαγραφή
    3. Και η Χούντα με τις Πολεμικές Αρετές, τους Άλκιμους κ.λπ. σ' αυτά τα χνάρια βάδιζε. (Ο Κορνέτης στη χούντα του Παπαδόπουλου αναφέρεται πρωτίστως). Ή να πούμε πως υπήρχαν και δάκτυλοι μεταξικοί μέσα στο καθεστώς σαν τον Πλεύρη π.χ. (κουμπαράκι του Λαδά), που είχαν και ρόλο ινστρούχτορα γενικότερα;

      Διαγραφή
    4. Να προσθέσω ότι η μαρτυρία του βουρεκά καταγράφει ένα υπαρκτότατο κλίμα έναντι του χατζιδάκι στην μεταπολίτευση (δεν κάνει ο άνθρωπος αισθητική αποτίμηση του μεγάλου ερωτικού εν έτει 2015) το οποίο ίσως δεν είναι και τόσο γνωστό τώρα.
      Ουσιαστικά τον "ξανασύστησαν" στην "ανήσυχη" νεολαία της εποχής ο θεοδωράκης, η μερκούρη, ο σαββόπουλος και η φαραντούρη, με την συμβολική συμμετοχή τους στα παράλογα.

      Διαγραφή
    5. φυσικά και δε μπορούμε να ερμηνεύσουμε την ιδεολογία της επταετίας αν δεν κατανοήσουμε τις μεταξικές θέσεις Αυτές
      αναμόχλευσαν οι συνταγματάρχες κι ως γνωστό ότι στην ιστορία επαναλαμβάνεται
      είναι παρωδία Πόσο τρομακτικό μπορεί να ακούγεται για την περίπτωσή μας

      Διαγραφή
    6. Πολύ σωστό αυτό που λέει ο Γιώργος, για τον Χατζιδάκι. Ουσιάστικα τον "ξέπλυναν", για να το πω κάπως αλλιώς.

      Διαγραφή
    7. τον χατζιδάκι τότε δεν τον ήθελε κανείς,οι κομματικοί και όχι μόνο-όλη σχεδόν η ελλάδα)γούσταραν Θεοδωράκη,οι ανένταχτοι και οι πιο ανήσυχοι είχαν σημαία τον Σαββόπουλο,του οποίου μεταπολιτευτικά η στάση του ήταν άψογη.
      ο χατζιδάκις άρχισε να δικαιωνεται από την δεκαετία του 80 με τις παρεμβάσεις του και δικαίως.
      Καλό σας βράδυ.

      Διαγραφή
  3. τι να πω; Ψάξε λίγο τον ορισμό του μεταφυσικού -μορφωμένος είσαι.
    Όσο για τη Δύση ,όπως την εννοείς ,πιστεύεις πραγματικά ότι η ΜΒ ή το Λουξεμβούργο θα μπορούσαν να έχουν χούντες; Αυτοί τα λύνανε αλλιώς τα πολιτικά τους θέματα κι ο νοών νοείτω

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Επειδή τα έχω ψάξει σού λέω πως αυτά μια χαρά τα λέει ο Κορνέτης.
      Η χούντα στον αντικομμουνισμό και στην εθνική έπαρση που είχε, στη βάση της, καθαρά μεταφυσικές ιδεοληψίες, στηρίχτηκε.
      Τις "πολλές ανακρίβειες" περιμένω, που δεν εντόπισα εγώ και εντόπισες εσύ.

      Διαγραφή
    2. Ως μεταφυσική πρέπει να εννοείται καθε μεταεπστημονική και μακροσκοπική θεώρηση της πραγματικότητας Η θεώρηση νοηματοδοτεί και σημασιολογεί την πραγματικότητα αφού πρωτύτερα συντελεστεί η επιστημονική έρευνα
      Νίκος Ματσούκας
      Εφόσον καμιά αξιόπιστη επιστημονική έρευνα δε μπορεί να επικυρώσει καμιά φυλετική ανώτερότητα ή καθαρότητα ο όρος χρησιμοποιείται στην περίπτωσή μας ή καταχρηστικά ή άστοχα
      Όπως και να έχει φτάνουμε σε παράλογα συμπεράσματα που δεν εξυπηρετούν καμια ιστορική έρευνα

      Διαγραφή
    3. Μην ξεχάσεις να του τα πεις αυτά τού συγγραφέα. Πολύ θα το εκτιμήσει...

      (δεν έχω emoticon να βάλω)

      Διαγραφή
    4. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, αν η επιστημονική έρευνα δεν διαπιστώσει την μη ύπαρξη μιας μικροσκοπικής τσαγιέρας (τόσο μικροσκοπικής που δεν μπορεί η επιστήμη να διαπιστώσει την ύπαρξή της) σε τροχιά γύρω από τον ήλιο, τότε δικαιούμαστε να θεμελιώσουμε μια μεταφυσική της μικροσκοπικής τσαγιέρας. https://www.youtube.com/watch?v=SIgzP4Rj0Ns

      Διαγραφή
  4. Αφού επιμένεις να μερικά
    Η χούντα έδινε θαλασοδάνεια και διέγραφε αγροτικά δάνεια των δικών της Οι υπόλοιποι στο περίμενε
    Η αντικομουνιστική λαίλαπα είχε ξεκινήσει αμάσως μετά τον πόλεμο -εξορίες φυλακές κλπ Ο πατέρας μου που πιτσιρικάς είχε ανέβει στο βουνό δεν μπορούσε να βρει πουθενά δουλειά.
    Απλά στη χούντα ο πόλεμος αυτός οξύθηκε.
    ΠΟΥΘΕΝΑ στο βιβλίο δε γίνεται εμπεριστατωμένη αναδρομή.
    Η λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείουόχι =όχι όλοι βέβαια αλλά κάμποσοι =που ήρθαν από το 80 και μετά στα πράγματα μας κληροδότησε μαζί με τα καλά της και κάμποσα άλλα πχ το ανήθικο κυνήγι του πλουτισμού
    Επαναλαμβάνω τέτοια εγχειρήματα σε όλες τις σοβαρές χώρες γίνονται σε ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ επίπεδο

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αυτά που λες είναι λόγια του αέρα τώρα.
      Το βιβλίο δεν αναφέρεται στην ιστορία της Ελλάδας στον 20ον αιώνα. Έχει συγκεκριμένη χρονική διάσταση.
      Περιμένω ανακρίβειες με αναφορά σε σελίδες, αν θες να γίνει σοβαρή κουβέντα, αλλιώς το αφήνουμε.
      Άσε, από ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ μπαφιάσαμε. Ο Κορνέτης όμως, που είναι κι αυτός επιστήμονας, λέει εν πάση περιπτώσει σωστά πράγματα.

      Διαγραφή
  5. αγγλογερμανοσπουδασμένος ιστορικός γράφει βιβλίο για τα Παιδιά της Δικτατορίας
    Βλέπεις στην Ελλάδα δεν έχουμε ανάλογα τμήματα στα πανεπιστήμια με καθηγητές και άμεση πρόσβαση στις πηγές
    Τους δυτικούς περιμένουμε να μας διδάξουν την ιστορία μας και τη μεθοδολογία της έρευνας
    Μετά διαβάζουμε αυτά που παραθέτεις

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Έχουν γράψει και διάφοροι άλλοι Έλληνες γι' αυτά τα πράγματα (και ξένοι βέβαια). Τώρα, τα βιογραφικά του καθενός θ' αναλύσουμε, ή θα κοιτάξουμε αν αυτά που διαβάζουμε στέκονται;

      Διαγραφή
    2. 'Ελληνας είναι ο άνθρωπος. Το αν αναγκάστηκε να εργαστεί έξω είναι η επιτομή της παθογένειας του ελληνικού πανεπιστημίου. Πάλι καλά που υπάρχουν οι Κορνέτηδες και κάνουν την έρευνα που όφειλαν να κάνουν οι άλλοι.

      Διαγραφή