TERANGA BEAT η senegambian music στα 70s

Χαίρομαι ιδιαιτέρως, ως φίλος της μουσικής πρώτα-πρώτα, όταν ένα ελληνικό label, η Teranga Beat του Αδαμάντιου Καφετζή, αποφασίζει ν’ ασχοληθεί με τις αφρικανικές μουσικές του παρελθόντος. Δεν είναι σύνηθες. Μπορεί Γερμανοί, Γάλλοι, Βρετανοί, Αμερικανοί fans και συλλέκτες αυτών των ήχων να κρατούν τα πρωτεία στο χώρο, όμως τώρα – και όπως όλα δείχνουν – θα υπάρχει κι ένας καλώς εννοούμενος ελληνο-σενεγαλέζικος ανταγωνισμός. Γνωρίζοντας, λοιπόν, το ενδιαφέρον του εικαστικού και μουσικόφιλου Αδαμάντιου Καφετζή από καιρό κι έχοντας πληροφορηθεί τα σχέδιά του για την ίδρυση ενός label, ανέμενα την έκδοση του πρώτου του άλμπουμ. Συνέβη αυτό, τον περασμένο Νοέμβριο, όταν το 2LP/CD των Idrissa Diop & Cheikh Tidiane Tall “Diamonoye Tiopite/ L’ Epoque de l’ Evolution” [Teranga Beat TBLP 013, 2010] έσκασε στα δισκοπωλεία (δείτε εδώ http://is.gd/ceQF4X, αλλά κι εδώ http://is.gd/ixloPX). Συνάντησα, πριν από κάποιο καιρό, τον Αδαμάντιο Καφετζή, έχοντας μιαν ενδιαφέρουσα μαζί του κουβέντα, που αφορούσε στα μελλοντικά του σχέδια, αλλά και, γενικότερα, στη δυτικο-αφρικανική μουσική των 70s. Τα κυριότερα σημεία της συζήτησης είναι τα ακόλουθα…Ξεκινώ από μία διαπίστωση και ρωτώ επ’ αυτής. Υπάρχει, παγκοσμίως, μια ολοφάνερη «τρέλα» σχετική με τις δυτικο-αφρικανικές μουσικές των 70s. Που οφείλεται κατά τη γνώμη σας;
Είναι αλήθεια, υπάρχει μεγάλη διάθεση για afro. Για ο,τιδήποτε afro. Η αιτία, για μένα, έχει να κάνει με την έλλειψη καλής (χορευτικής) μουσικής. Υπήρξε ένας κορεσμός, όλα τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι, ήρθε κάπως σαν ανάγκη η ανακάλυψη αυτών των νέων ακουσμάτων· από τους DJs βασικά. Μιλάμε για την πιο πλήρη μουσική, που μπορώ να σκεφτώ. Σπουδαίες μουσικές, απίθανοι τραγουδιστές, καταπληκτικές ενορχηστρώσεις. Μελωδίες, ρυθμοί, αρμονίες, αυτοσχεδιασμοί, τα πάντα να λειτουργούν τέλεια, στον υψηλότερο βαθμό. Κι όλα αυτά, ακόμη κι από τη δεκαετία του ’50. Οι φωνές στη Σενεγάλη και το Μαλί π.χ. είναι ασύγκριτες. Επίσης, σε ενέργεια, δεν υπολείπονται ούτε του ροκ. Αφήνω το γεγονός ότι κάθε μουσικός, ως μονάδα, είναι πρώτης κλάσης.
Παρά ταύτα θα πω πως δεν πρόκειται ακριβώς για ανακάλυψη, καθότι και ο Fela (Νιγηρία) ήταν γνωστός ήδη από τα early seventies, ακόμη και στην Ελλάδα, αλλά και ο Youssou N’ Dour (Σενεγάλη) και άλλοι διάφοροι…
Ναι, βέβαια, με τη διαφορά όμως πως δεν επρόκειτο για τις απολύτως χορευτικές μουσικές. Δεν επρόκειτο δηλαδή για τις μουσικές που παίζονταν κατά κόρον στα κλαμπ. Μ’ αυτή την έννοια το λέω. Πάνω σ’ αυτή τη βάση, κι επειδή οι DJs, ανάμεσα σε άλλα, ήθελαν και να εντυπωσιάσουν ο ένας τον άλλον, φθάσαμε σ’ αυτό το απίστευτο σκάψιμο. Αν κι εδώ θα πρέπει να τονίσω πως οι περισσότεροι επαγγελματίες εστιάζουν στο afro-funk και το afrobeat, αφού μπήκαν στο χώρο από το funk και το r n’ b, και λιγότερο, έως καθόλου, σε άλλα είδη που είναι το ίδιο χορευτικά, έχοντας συνάμα και πολύ περισσότερο καλλιτεχνικό-αισθητικό ενδιαφέρον.
Μου είναι σχετικώς ανεξήγητο το γεγονός, γιατί υπάρχει τόσο ισχυρή κουβανέζικη επιρροή στις μουσικές της Σενεγάλης π.χ. Τελικώς, μήπως υπάρχει κάποια σπίθα που ξεκίνησε σιγά-σιγά, πριν μετατραπεί σε πυρκαγιά;
Νομίζω, ναι. Μπορεί να υπάρχουν κάποιες γενικότερες διαπιστώσεις για το πώς η κουβανέζικη μουσική είχε αυτή τη διάδοση που είχε στη Σενεγάλη, όμως δεν πρέπει να αποσιωπούμε την ύπαρξη κάποιων ατόμων, που άναψαν στα sixties αυτή τη σπίθα, που λέτε κι εσείς. Τον λάτιν ήχο προέβαλλε στη Σενεγάλη ένας νιγηριανός σαξοφωνίστας, ο Dexter Johnson, που είχε για τραγουδιστή στο συγκρότημά του τον Laba Sosseh, αλλά και ο Amara Toure, που είχε έλθει στη Σενεγάλη από τη Γουινέα. Σε κομμάτια του, μάλιστα, ήταν ολοφάνερη και η «καμπο-βερντιανή» παράδοση, αφού σαξόφωνα έπαιζε ο Luis Morais. Στο Μπενίν, η λάτιν κουλτούρα ήταν ακόμα πιο έντονη, αν σκεφτούμε πως υπήρχαν γκρουπ και καλλιτέχνες με ισπανικές ονομασίες (El Rego, Black Santiago…), ενώ και η Orchestre Poly-Rythmo de Cotonou έπαιζε λάτιν ήδη από τα sixties. Ακόμη και τα τραγούδια, πολλές φορές, ήταν τραγουδισμένα στα ισπανικά – αν και λίγο άλλα αντ’ άλλων.
Και πότε αρχίζουν να μπαίνουν στις μουσικές της περιοχής τα περισσότερα δικά τους παραδοσιακά στοιχεία;
Από τις αρχές του ’70 θα έλεγα. Οι Sahel, οι Diamono και οι Xalam ήταν από τους πρώτους που το επιχείρησαν στη Σενεγάλη. Στο Μαλί οι Rail Band, που ήταν ακόμη πιο παραδοσιακοί. Απεναντίας, οι Orchestra Baobab επέμειναν πιο πολύ στο κουβανέζικο στοιχείο.
Κι από ’κει πώς φθάνουμε στα rock στοιχεία των συγκροτημάτων της Γκάμπια (χώρα που βρέχεται, δυτικώς, από τον Ατλαντικό, ενώ από τις άλλες πλευρές της συνορεύει με τη Σενεγάλη);
Η Γκάμπια υπήρξε αγγλική αποικία, άρα να υποθέσουμε πως οι μουσικοί της είχαν κάποιαν επαφή με τη βρετανική, τουλάχιστον, ποπ. Όλα ξεκίνησαν, εδώ, από τον Bye Janha. Αυτός σχηματίζει τους Whales Band κάπου στα mid-sixties, οι οποίοι μετονομάζονται λίγο αργότερα σε Eagles. Από εκεί θα βγουν δύο γκρουπ, οι Super Eagles που θα γράψουν εκείνο το ιστορικό LP, το “Viva!” στη βρετανική Decca το 1969, και οι Supreme Eagles, που θα μετατραπούν σε Alligators το 1970-71. Τότε ήταν όταν ο Janha έμαθε για την ύπαρξη ενός τραγουδιστή που ερμήνευε σόουλ (Otis Redding και τέτοια). Αυτός ήταν ο Laaye Ngom. Μ’ εκείνον στη σύνθεσή τους οι Alligators στρέφονται σε πιο παραδοσιακά ακούσματα, αλλάζοντας το όνομά τους σε Guelewar. Στους Guelewar, ο Laaye Ngom φέρνει για τραγουδιστή τον ξάδελφό του Moussa Ngom, ο οποίος ήταν βασικός ερμηνευτής τους μέχρι το 1975. Το ’75 ο Janha φεύγει για Αγγλία και όταν γυρίζει μπαίνει στους Ifang Bondi. Οι συνθέσεις των Guelewar που καταγράφονται στα άλμπουμ τους, τα οποία βγήκαν στα late 70s-early 80s, είναι όλες των Bye Janha (μουσική-ενορχήστρωση), Laaye Ngome (στίχοι) και είναι γραμμένες, μέχρι το ’75.
Τώρα καταλαβαίνω, γιατί υπάρχει εκείνος ο ασύλληπτος afro-psych ήχος…
Ναι. Αυτό το κλίμα τελετουργίας, ας το αποκαλέσω, βγήκε (και) έτσι γιατί τέτοιες μουσικές έπαιζαν συνήθως στις τελετές περιτομής. Le Sahel (από αριστερά): Seydina Wade, Djigui Diabate, Cheikh Tidiane Tall
Τα άλμπουμ των Guelewar, αλλά και το πρώτο των Ifang Bondi, όταν τα πρωτάκουσα πριν από μερικά χρόνια έπαθα χοντρή πλάκα· κατά το κοινώς λεγόμενο. Νομίζω πως πρόκειται για τις αποκαλύψεις της δεκαετίας. Αλήθεια, ποια είναι για εσάς τα ωραιότερα LP, που βγήκαν στην περιοχή, στα seventies;
Από την Γκάμπια, που έχει μικρή δισκογραφία, το άλμπουμ των Super Eagles, το πρώτο των Ifang Bondi, καθώς και το “Tasito” των Guelewar είναι υπεράνω κριτικής. Από τη Σενεγάλη η ισχυρή τετράδα θα μπορούσε να αποτελείται από το “Bamba” των Sahel, το “Biita Baane” των Diamono, το “Guy Gu Rey Gi” των Orchestre Du Bawobab, το “Xalis” των Etoile de Dakar…
Τα τελευταία χρόνια έχουν σκάσει διάφορες ετικέτες στη Γερμανία (Analog Africa), την Αγγλία (Soundway), τη Γαλλία (Klimt, Hot Casa, Oriki Music), τις ΗΠΑ (Academy), που επανεκδίδουν αφρικανικό υλικό από τα 70s. Θα ξεχωρίζατε κάποια;
Οπωσδήποτε τη γερμανική Analog Africa, του Samy Ben Redjeb. Όλο της το πακέτο είναι από τα καλύτερα που κυκλοφορούν και την έχω κι εγώ ως πρότυπο (σ.σ. η Analog Africa έχει κυκλοφορήσει την μπομπάτη συλλογή “African Scream”, το “The Vodoun Effect” της Orchestre Poly-Rythmo και άλλα διάφορα). Επίσης η βρετανική Soundway έχει δώσει μερικές καλές δουλειές.
Πώς μπήκε η Teranga Beat στο κεφάλι σας;
Ίσως η αφορμή να ήταν η World Circuit και ο τρόπος που διαχειρίστηκε τους Orchestra Baobab. Ήθελα κι εγώ να κάνω κάτι τέτοιο, απλώς δεν ήξερα τον τρόπο. Στη συνέχεια είδα την Soundway. Τότε είπα πως… θα’θελα να κάνω κάτι καλύτερο. Όταν είδα και τις εκδόσεις της Analog Africa είπα, πια, πως… εδώ είμαστε.
Και ξεκινάτε τα ταξίδια στη Σενεγάλη;
Ναι. Ψάχνοντας να βρω τους παλιούς μουσικούς, ν’ ακούσω τις παλιές ιστορίες και φυσικά να εντοπίσω το υλικό. Δίσκους και κυρίως τις μπομπίνες. Επειδή είχα ακούσει ήδη βινύλια τής περιόδου είχα σχηματίσει τη γνώμη – ανεξάρτητα από το τι έφθανε στ’ αυτιά μου, που ήταν μέτριο, ως τεχνικό αποτέλεσμα – πως από κάτω υπήρχε πολύ καλή δουλειά. Ήταν θέμα mastering δηλαδή και κοπής. Δεν έπεσα έξω. Όταν άκουσα τις μπομπίνες κατάλαβα αμέσως πως ήμουν μπροστά και σ’ έναν ηχογραφικό θησαυρό. Γιατί ξεκινήσατε με τον Idrissa Diop (στη φωτογραφία);
Βασικά, μου άρεσε η μουσική του. Κι από την άλλη ήταν μέλος των Sahel, τους οποίους εγώ θεωρώ ως συγκρότημα-σταθμός για τη μουσική της Σενεγάλης.
Άρα να υποθέσω πως η συνέχεια θα είναι ανάλογη και από ιστορικής πλευράς;
Βέβαια. Τα επόμενα σχέδια της Teranga Beat θα αφορούν σε μία live ηχογράφηση των Guelewar σ’ ένα κλαμπ της Kaolack (σ.σ. πόλη της Σενεγάλης), το 1982, και η οποία είχε βγει μόνο σε δύο κασέτες, αλλά και μία παντελώς ανέκδοτη εγγραφή των Karantaba από το 1984, ιδρυτής των οποίων ήταν ο Bye Janha.
Θέλω τη γνώμη σας, έτσι με λίγες λέξεις, για τις μουσικές στα seventies, τριών δυτικο-αφρικανικών χωρών. Νιγηρία, Γκάνα, Μπενίν…
Η Νιγηρία είχε τεράστια παραγωγή. Βιομηχανία. Η μουσική της ήταν πιο κοντά στη Δύση, καθαρά επηρεασμένη από Αγγλία, Αμερική και λιγότερο από λάτιν κ.λπ. Υπάρχει και πολύ σαβούρα, φυσικά. Η Γκάνα μοιάζει με τη Νιγηρία, έχει πολύ highlife, αλλά είναι πιο «γλυκιά» η μουσική της έναντι εκείνης της Νιγηρίας. Και στις δύο χώρες, γενικώς, δεν υπάρχουν καλές φωνές. Το Μπένιν έχει κάποιες ιδιαιτερότητες. Υπάρχει και λάτιν και ο ήχος είναι ακόμη πιο γλυκός. Υπάρχουν ισχυρές επιρροές και από Γαλλία (ακόμη και από Νάνα Μούσχουρη, Ντέμη Ρούσσο, Aphrodite’s Child...). Αυτοί είχαν και καλές φωνές. Για παράδειγμα τον σπουδαίο Gnonas Pedro.