ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ η «μουσική ρητορική» και ως ηχητική εμπειρία

Είναι ένα από τα πιο παράξενα άλμπουμ που έχω ακούσει τον τελευταίο καιρό – για να μην πω τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για το CD «Επί Σκηνής» [Εκδόσεις Κ.Μ. Ζαχαράκης, 2019] του συνθέτη τής avant-garde Γιώργου Κουβαρά, ένα έργο σύνθετο και πολυδιάστατο, που αναφέρεται εξ ίσου στη μουσική και τον λόγο.

Δεν μπορείς εύκολα να χαρακτηρίσεις αυτό που ακούς, ούτε και να το περιγράψεις. Θα μπορούσε το CD να αποτελεί το ηχητικό ίζημα μιας θεατρικής παράστασης ή μάλλον πολλών ταυτοχρόνως, ικανές να αναγνωριστούν μέσω των ποικίλων κυμάτων, που άλλοτε συμβάλλουν, άλλοτε συγκρούονται και άλλοτε οδεύουν ασύμβατα προς τον παρεχόμενο χώρο. Αυτά τα επίπεδα τού λόγου (που μπορεί να είναι απαγγελίες ή τραγούδι ή φωνήματα ή προηχογραφημένα σπαράγματα), συνδυάζονται με ήχους, με μουσικές πρωτότυπες ή μη, που εντάσσονται «επιστημονικώς» στο γενικότερο σύστημα, δίνοντάς του ζωή. Ο Γιώργος Κουβαράς, κοντολογίς, ανασταίνει μια παλαιά, μια προαιώνια πρακτική επικοινωνίας του λόγου με την μουσική, γνωστή και ως μουσική ρητορική, η οποία φαίνεται πως αποτελεί μιαν «άγνωστη χώρα» στην σύγχρονη πρωτοπορία.

Όλα εκκινούν από την αδήριτη, από την επιτακτική ανάγκη να «επικοινωνήσουν» ο λόγος με την μουσική. Επειδή φωνητική σήμανση μπορεί να υπάρξει σε κάθε κείμενο, ο προφορικός λόγος αποκτά αυτομάτως μια μουσική οντότητα (με διαφορετικά τονικά χαρακτηριστικά από τη μουσική, διαφορετικές εκφραστικές απαιτήσεις κ.λπ.). Όπως διαβάζουμε και στο ένθετο, στο εισαγωγικό σημείωμα του Θωμά Ταμβάκου:

«H Μουσική Ρητορική (του) δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια γλυπτική του ήχου-χρόνου, μία εν δυνάμει τεχνική σύνθεσης και ερμηνείας, με πολύ ισχυρό, φιλοσοφικό και θεωρητικό υπόβαθρο, μία απελευθέρωση της σύγχρονης μουσικής από τα δεσμά τού κοινότοπου και την ανακατεύθυνσή της στην λογική επικοινωνία».

Πρακτικώς, τι είναι το «Επί Σκηνής» και τι ακριβώς συμβαίνει σ’ αυτό;

Πρόκειται λοιπόν για μια σύνθεση σκηνικής μουσικής ρητορικής, η οποία, όπως διαβάζουμε, είναι εμπνευσμένη από το ομώνυμο ποίημα του Γιώργου Σεφέρη. Αφορά δε: σολίστες μονωδούς (Βαγγέλης Χατζησίμος, Ειρήνη Τζανετουλάκου, Μαριέττα Σαρρή, Λεονώρα Γαϊτάνου, Κωνσταντίνος Ζαμπούνης, Γιώργος Παπαδημητρίου), φωνητικό σύνολο (Magisterium), δύο πολίτες (Abdullah Kurdi, B.Z.), πιάνο, τρομπόνι (Αντρέας-Ρολάνδος Θεοδώρου), κόρνο (Άγγελος Σιωράς), μπάσο κλαρινέτο (Παναγιώτης Σιωράς) και βεβαίως ηλεκτρονικά.

Πρώτο track το 11λεπτο «Αποσάθρωσις», μια ηχητική δομή που διατρέχεται από ποικίλες στάθμες θορύβων (συνύπαρξη ηλεκτρονικών, φυσικών οργάνων και φωνών, ενίοτε σε εκρηκτικές διατάξεις), μαζί με συνεχείς spoken word παρεμβάσεις, ερχόμενες από ποικίλες διευθύνσεις, και κειμένων που διαβάζονται με συγκεκριμένη θεατρική αντίληψη. Συναρπαστικό, το δίχως άλλον, ως άκουσμα, που επιβάλλεται με σφοδρότητα στον μάλλον-ανέτοιμο και αποσβολωμένο ακροατή.

Στο 14λεπτο «Κύριε» υπάρχουν αναφορές στον César Franck (“Die Sieben Worte, Jesu am Kreuz”) και τον Σεφέρη («Επί Σκηνής»), μαζί με οπερατικά breaks, φωνές, εφφέ, θορυβώδεις παρεμβάσεις, ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό λόγο και γενικώς ένα κολάζ, ένα συνονθύλευμα φωνών, που διαρκώς μετατοπίζει στο χώρο το (εν τέλει) ανύπαρκτο κέντρο ισορροπίας της σύνθεσης.

Το 26λεπτο «Άρια του Ήλιου» διαθέτει J.S. Bach (καντάτα “Jesu, der du meine Seele”), πάντα Γιώργο Σεφέρη, εφφέ, έξωθεν παρεμβάσεις, λυρικό τραγούδι, μα και... Γιώργο Μπαμπινιώτη (κείμενο από το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σχετικό με την γλωσσική επικοινωνία). Και δεν είναι, φυσικά, μόνον αυτά, καθότι η δημιουργία μιας επικοινωνιακής βαβέλ (μουσικής και φωνητικής), υψώνει τείχη προς κάθε πρόσφορη κατάταξη. Εμπειρία!

Το άλμπουμ θα ολοκληρωθεί με το 9λεπτο “Transcendental”, που είναι το πιο «εσωστρεφές» track, όσον αφορά στον βασικό στόχο του «Επί Σκηνής», ο οποίος είναι η ανάπτυξη-καταγραφή μιας μουσικής ρητορικής. Η ποίηση του Σεφέρη διατρέχει φυσικά και αυτό το μέρος, αλλά το φωνητικό κολάζ που κατατίθεται εδώ είναι συνεχές και απρόσκοπτο, αέναο θα το αποκαλούσα, χωρίς αρχή, μέση και τέλος. Είναι προφανείς οι φιλοσοφικές διαστάσεις στις οποίες επιχειρεί να αναπτυχθεί το “Transcendental”, όπως και γενικότερα το CD-book «Επί Σκηνής», ένα ηχογράφημα εντελώς διαφορετικό και αυτόνομο απ’ όσα μπορούν να φθάσουν στ’ αυτιά μας σήμερα.

Επαφή: www.zacharakis.gr