ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ η απάντηση…

Δεν ξέρω πόσοι είδαν την παραμονή των Χριστουγέννων τους «Πρωταγωνιστές» του Σταύρου Θεοδωράκη στο MEGA – ένα επεισόδιο αφιερωμένο στον σημαντικό τσιγγάνο τραγουδιστή Μανώλη Αγγελόπουλο (1939-1989). Εγώ είδα την εκπομπή στο protagon.gr πριν λίγες ημέρες και… μπορώ να πω πως ενοχλήθηκα από τα διάφορα που ακούστηκαν εκεί. 

Ο Θεοδωράκης δεν ξέρω πόσο σχετικός ή άσχετος μπορεί να είναι μ’ αυτά τα καλλιτεχνικά που επιλέγει να παρουσιάσει, όμως εκείνο που ξέρω είναι πως του… ξεφεύγουνε «κοτρόνες». Πράγμα που σημαίνει ή ασχετοσύνη ή προχειρότητα ή βιασύνη. Ή και τα τρία μαζί. 

Αναφερόμενος στην παρουσία του Αγγελόπουλου στον Λυκαβηττό τον Ιούνιο του 1983 ακούμε τον Θεοδωράκη να λέει: «Λυκαβηττός 1983. Οι Τρύπες κούρδιζαν τις κιθάρες τους, ο Ξαρχάκος έβγαζε το ‘Ρεμπέτικο’, και ο Σαββόπουλος τα ‘Τραπεζάκια ΄Εξω’…». 

Περιττό να πω πως τον Ιούνιο του 1983 τις Τρύπες δεν τις ήξερε κανείς, και κανείς δεν γνώριζε αν κούρδιζαν κιθάρες ή αν έπαιζαν δηλωτή στα καφενεία της Άνω Τούμπας (θα ήταν φρονιμότερο ο Θεοδωράκης να έλεγε για τους Φατμέ π.χ., που μόλις είχαν κυκλοφορήσει τα «Ψέμματα»), ενώ το Ρεμπέτικο, η ταινία του Κώστα Φέρρη και το soundtrack του Σταύρου Ξαρχάκου κυκλοφόρησαν τον Οκτώβριο του ’83, άρα το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, όταν ο Αγγελόπουλος πάτησε στον Λυκαβηττό, κανείς δεν θα μίλαγε γι’ αυτά.

Το πιο εκνευριστικό όλων (εκνευριστικό για μένα δηλαδή) είναι αυτή η ελληνική ανοησία, που χρήζει ροκάδες όποιους να ’ναι… απ’ όπου κι αν προέρχονται. 

Έτσι, ως επικεφαλίδα της εκπομπής στο protagon διαβάζουμε… ο ροκ σταρ των τσιγγάνων (πάλι καλά που ο Θεοδωράκης δεν ήξερε πως τον μακαρίτη τον κινηματογραφούσε το ’62 ο Πάνος Κουτρουμπούσης, γιατί τότε μπορεί να διαβάζαμε και για τον… underground σταρ των Τσιγγάνων), ενώ κατά τη διάρκεια της εκπομπής ακούμε την τραγουδίστρια Γιώτα Γιάννα (παλαιά συνεργάτιδα του Αγγελόπουλου) να λέει… «ήτανε μάγκας, ήτανε ροκ ρε παιδιά», για να συμπληρώσει ο Θοδωρής Μανίκας πως ο τσιγγάνος τραγουδιστής ήταν ένα… «μαύρικο, σόουλ στοιχείο του ελληνικού τραγουδιού». 

Η Γιώτα Γιάννα μπορεί να αυτοαποκαλείται «ροκ», αν όμως πάρουμε τοις μετρητοίς τα λόγια της («ό,τι δεν ήθελα να το κάνω, δεν το ’κανα, αντιστάθηκα, είμαι ροκ») νομίζω πως στο τέλος θα πετάξουμε στα σκουπίδια όλους τους ρόκερ (Lennon, Jagger και τα τοιαύτα…) που ηχογραφούσαν, οι... συμβιβασμένοι, για τις άτιμες τις πολυεθνικές, για ν’ ακούμε μόνον… Shaggs, Κουκουτάρα και… Γιώτα Γιάννα. Δεν χρειάζεται να πω πως η Γιάννα είναι μία λαϊκή τραγουδίστρια (προσωπικώς δεν μου αρέσει ο σύγχρονος τρόπος της), που δεν έχει ουδεμία σχέση με το rock ή το blues, ασχέτως του πώς εμφανίζεται (ή πώς την παρουσιάζουν διάφοροι δημοσιογράφοι) τον τελευταίο καιρό.
Κάποια στιγμή ακούγεται στην εκπομπή πως… «ο Μάνος Χατζιδάκις τού εμπιστεύτηκε το ‘Γαρύφαλλο στ’ αυτί’. Είναι η πρώτη εκτέλεση με τον Μανώλη Αγγελόπουλο». Ρίχνοντας μια ματιά στην πλήρη δισκογραφία τού Αγγελόπουλου, στις 78, τις 45 και τις 33 1/3 στροφές, όπως εκείνη δημοσιεύεται στο περιοδικό Λαϊκό Τραγούδι (#22, 2-3/2008), δεν είδα παλαιότερη εκτέλεση του τραγουδιού από εκείνη του LP «Μια Φωτιά» (1975), για το οποίο θα τα πούμε και παρακάτω. Πρώτη παρουσίαση στη δισκογραφία του «γαρύφαλλου»… παραμένει εκείνη με την Έλσα Λάμπο από το 1955.

Περαιτέρω, ο Μανίκας είναι εκείνος (νομίζω) που λέει πως ξεχώρισε στη συνείδησή του τον Αγγελόπουλο επειδή είχε το θάρρος να παρουσιάζεται από παλαιά ως Τσιγγάνος, ξεχνώντας τον Κώστα Χατζή ας πούμε, ο οποίος είχε τραγουδήσει ακόμη και τον… «Μίμη» τον Βασιλιά των Τσιγγάνων (Μίκης Θεοδωράκης - Μιχάλης Κατσαρός) ήδη από τις αρχές του ’60. 

Επίσης ακούμε (πάντα από τον Μανίκα) να γίνεται λόγος για κάποιους... προοδευτικούς δημοσιογράφους που έγραφαν λιβέλους για την παρουσία του Αγγελόπουλου στον Λυκαβηττό, δίχως εκείνοι να κατονομάζονται. 

Αμάν πια μ’ αυτές τις comme il faut εκπομπές τού… Κολωνακίου (μέχρι και την μάρκα των τσιγάρων τού μακαρίτη έκρυψαν!). Εδώ μάθαμε χθες-προχθές τι έλεγαν η Θάτσερ με τον Γκορμπατσόβ πριν 30 χρόνια και κρύβονται εκείνα που έγραφε ο Λιάνης για τον Αγγελόπουλο; 

Ήταν ο Γιώργος Λιάνης, λοιπόν, μ’ ένα άρθρο του στα Νέα, και από κοντά η Φωφώ Βασιλακάκη στην Ελευθεροτυπία, ο Ζήσης Τσιριγκούλης στην Αυριανή και ορισμένοι ακόμη –για περισσότερες λεπτομέρειες δες περιοδικό Ντέφι, τεύχος 7, καλοκαίρι 1983– που δεν γούσταραν τα... Datsun στον Λυκαβηττό. 

Κι ενώ η εκπομπή έφθανε σιγά-σιγά προς το τέλος της σκάει και πάλι ο Σταύρος Θεοδωράκης με το ανομολόγητο… «ο τσιγγάνος που αγαπούσε τους ροκάδες, ο διαφορετικός τους διαφορετικούς». 

Τώρα, πόθεν το συμπέρασμα μην με ρωτάτε… Έψαξα όμως λίγο στο δίκτυο και βρήκα το εξής στην ηλεκτρονική έκδοση της Ελευθεροτυπίας της 24/12/2013: Στ. Θεοδωράκης: Ο Αγγελόπουλος ήταν ένα χρέος από τα παλιά/ Πρωταγωνιστής ο ροκ σταρ των Τσιγγάνων (άρθρο-συνέντευξη με τον Σταύρο Θεοδωράκη σε μια στήλη την οποίαν υπογράφουν οι Χρήστος Ξανθάκης και Ντορίτα Λουκίσσα). 

Διαβάζω την ερώτηση: «Ποιο στοιχείο τον «κάνει» ροκ σταρ περισσότερο από άλλους (σ.σ. υπάρχουν κι άλλοι... λιγότεροι) μεγάλους λαϊκούς που έχουν φύγει;». Για να απαντήσει ο Θεοδωράκης: «Η σχέση του με το χώμα [sic]. Ο Μανώλης δεν είχε συμβούλους ούτε ‘εταιρείες’. Είχε μόνο φίλους. Ο Θοδωρής Μανίκας λέει κάτι ωραίο στην εκπομπή. Μια φορά στην ηχογράφηση ενός δίσκου ο Καναδός κιθαρίστας του, στο ζέσταμά του, άρχισε να παίζει ροκιές. Ο Μανώλης ενθουσιάστηκε και χωρίς να ρωτήσει κανέναν έβαλε αυτές τις ροκιές σε ένα τραγούδι του». 

Δεν θέλω να κάνω κανένα σχόλιο για τον… ροκ σταρ και τα… χώματα, θέλω όμως να πω κάτι για τον… καναδό κιθαρίστα. Όντως, στην εκπομπή ο Μανίκας εμφανίζει το LP του Αγγελόπουλου «Μια Φωτιά» [Pan-Vox X33 SPV 10184, 1975], παρουσιάζοντας το κομμάτι «Αυτή η κυρία» (Θ. Καμπουρίδης - Λ. Τσώλης), δίχως ν’ αναφέρει όμως τίποτα περί ζεστάματος του κιθαρίστα και ενθουσιασμού του Αγγελόπουλου (και πως δεν ρώτησε ο Τσιγγάνος κανέναν κτλ., κτλ.). Ακούμε τον Μανίκα επακριβώς να λέει: 

«’75-’76 είναι αυτός ο δίσκος, μ’ αυτό το ψυχεδελικό[sic] εξώφυλλο από πίσω κι έχει ένα κομμάτι που λέγεται ‘Αυτή η κυρία’ και παίζει ένας τύπος που τον ήξερα, έπαιζε στα συγκροτήματα, Καναδός, Ντέιβιντ Γκρουνστάιν, χοντρούλης με γυαλάκια, χίπης κιθαρίστας. Κι άμα το ακούσεις, άμα θες να στο βάλω κιόλας, αρχίζει το κομμάτι με μια ηλεκτρική που κάνει  αραραραγκρανγκραν…». 

Στην πραγματικότητα, στο κομμάτι, ο Ντέιβιντ Γκρουνστάιν (για τον οποίον έχω γράψει στο παρελθόν https://diskoryxeion.blogspot.com/2011/03/the-dave-set-half-greek-half-psych.html) διηύθυνε την ορχήστρα, δίχως να ξέρουμε αν έπαιζε ο ίδιος κιθάρα, αφού στον δίσκο δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο (εκτός και αν ο Μανίκας έχει κάποια άλλη πληροφόρηση). 

Επίσης, δεν ξέρω αν ήταν «χοντρούλης με γυαλάκια» (σε φωτογραφίες, που έχω δει, δεν φοράει γυαλιά, ούτε φαινόταν για χοντρός) και βεβαίως δεν επρόκειτο για… χίπη κιθαρίστα (τι σήμαινε εξάλλου αυτό στην Ελλάδα του ’75;). 

Ο Γκρουνστάιν (που δεν ζει πια) έκανε διάφορες ενορχηστρώσεις σε λαϊκούς ή μη καλλιτέχνες (ακόμη και με τον μακαρίτη Νίκο Δαδινόπουλο είχε κάνει δίσκο), περνώντας μέσα απ’ αυτές και κάποια ροκάδικα στοιχεία. Δεν ήταν κάτι πρωτότυπο δηλαδή εκείνο που έκανε με τον Αγγελόπουλο. Ούτε φυσικά από κάτι τέτοιο θα μπορούσε να χριστεί… ροκάς ο τσιγγάνος τραγουδιστής. 

Προσωπικώς, ακούω τον Αγγελόπουλο ως έναν εξαιρετικό λαϊκό ερμηνευτή και αυτό μου αρκεί. Και… τελεία εκεί. Και όσον αφορά στο άλμπουμ «Μια Φωτιά» το πραγματικά πολύ καλό κομμάτι δεν είναι το «Αυτή η κυρία», αλλά «Η απάντηση» (πάλι Καμπουρίδης - Τσώλης), με την ενορχήστρωση του Γκρουνστάιν να προσθέτει (στο ήδη ωραίο τραγούδι) κι άλλες αξίες… Κομματάρα...