ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΤΗΣ ένα βιβλίο για τους Γιάννη Σταματίου-Σπόρο και Μανώλη Χιώτη

Στη σειρά του Μετρονόμου Λαϊκά Πορτρέτα ο μπουζουξής, συνθέτης και ερευνητής Γιώργος Αλτής κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό το δεύτερο τόμο, ο οποίος είναι αφιερωμένος στους δεξιοτέχνες του μπουζουκιού Γιάννη Σταματίου-Σπόρο (1935-2011) και Μανώλη Χιώτη (1920-1970). Να υπενθυμίσω πως ο πρώτος τόμος της σειράς είχε τυπωθεί το 2015 και ήταν αφιερωμένος στους επίσης δεξιοτέχνες Ανέστη Αθανασίου, Αργύρη Βαμβακάρη, Βασίλη Καραπατάκη, Στέλιο Μακρυδάκη και Δημήτρη Στεργίου-Μπέμπη. Γι’ αυτόν τον τόμο είχαμε γράψει τα σχετικά εδώ… https://diskoryxeion.blogspot.com/2015/11/50.html. Τώρα θα πούμε τα νεότερα…

Κατ’ αρχάς να πω πως ο Αλτής γράφει απλά, καθαρά και κατανοητά. Σ’ ένα βιβλίο που ασχολείται με το βίο λαϊκών δημιουργών δεν θα χωρούσε άλλη γλώσσα – πανεπιστημιακού τύπου και τα λοιπά. Αυτό το θεωρώ πολύ θετικό, το ότι το βιβλίο είναι γραμμένο από fan και όχι από… ειδήμονα δηλαδή, καθώς έτσι αποκτά το πιο σωστό γόητρο. Μας τα έχουν ζαλίσει με το ροκ οι πανεπιστημιακοί, να μη μας τα ζαλίζουνε και με το λαϊκό…

Η βασική πηγή πληροφόρησης του Αλτή, στην έρευνά του, είναι οι μαρτυρίες ανθρώπων, που γνώρισαν από κοντά τους δύο μουσικούς. Αν για την περίπτωση τού Γιάννη Σταματίου (μιλάει και ο ίδιος στο βιβλίο) κάτι τέτοιο δεν ενέχει πολλούς κινδύνους (πάντα θα ενέχει κάποιους), επειδή ο άξιος βιρτουόζος έζησε μέχρι και τα πιο πρόσφατα χρόνια, με τις σχετικές αφηγήσεις να είναι, όπως και να το κάνεις, νωπές (λέμε γι’ αυτές που αφορούν, χοντρικά, στις τελευταίες δύο δεκαετίες της ζωής του), στην περίπτωση του Μανώλη Χιώτη όλες οι αφηγήσεις έχουν να κάνουν με γεγονότα πριν το 1970 και άρα, πολύ δύσκολα, αυτές ακριβώς οι αφηγήσεις μπορεί να λογαριαστούν ως… 100% ακριβείς, ιδίως όταν δεν είναι ντοκουμενταρισμένες.

Υπάρχει αυτό το θέμα-ζήτημα στο βιβλίο – και στα δύο κεφάλαια. Ο Αλτής δεν έχει πολύ αυστηρά επιβεβαιωμένο υλικό στη διάθεσή του και δεν ξέρω αν μπορούσε να βρει (και) άλλο. Μπορεί ο άνθρωπος να έψαξε… Δεν ξέρω… Βλέπω ελάχιστα πράγματα από την περίοδο του Σταματίου στην Αμερική π.χ. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις λίγες σχετικώς φωτογραφίες (κάποιες τις έχω δει από χρόνια σε περιοδικά και στο δίκτυο – δεν γνωρίζω ποιες απ’ αυτές είναι, εδώ, δημοσιευμένες για πρώτη φορά), ούτε στα εξώφυλλα των δίσκων (που κι εκεί υπάρχουν ελλείψεις – θα χρειάζονταν μερικές ετικέτες δίσκων ιστορικών κομματιών για παράδειγμα), αλλά σε αποκόμματα δημοσιεύσεων, μαρκίζες προγραμμάτων κ.λπ. Λείπουν βεβαίως και φωτογραφίες (δεν ξέρω αν υπάρχουν – πιθανώς να μην υπάρχουν) που θα έδιναν άλλη, παγκόσμια διάσταση στα γραφόμενα. Για παράδειγμα πόζες του Σταματίου με τον Elvis Presley, με τον Ray Charles, τον Frank Sinatra κ.λπ. Ειδικώς για το «βασιλιά» κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερης αξίας. Να δεις έναν Έλληνα, δηλαδή, φωτογραφημένο δίπλα στον Presley. (Σχετικό-άσχετο. Κάποτε οι αδελφοί Κατσάμπα είχαν ισχυριστεί, ή ισχυρίζονται ακόμη, πως είχαν εμφανιστεί δίπλα στο «βασιλιά» στην ταινία Fun in Acapulco, του 1963, αλλά κάτι τέτοιο από την ταινία δεν επιβεβαιώνεται – κοινώς… μούφα). Θέλω να πω πως ειδικώς στην περίπτωση του Σταματίου το φωτογραφικό υλικό λείπει. Γιατί ο Σπόρος είχε κάνει, όντως, μεγάλη καριέρα στην Αμερική και λογικώς, ή φυσιολογικώς, θα πρέπει να συγχρωτίστηκε με πολλούς και με πολλές (διάσημους και διάσημες).

Το fake εξώφυλλο του TIME

Υπάρχει μια «πληροφορία», που έχει σπαρθεί στο δίκτυο, σχετική με τον Σταματίου, η οποία είναι ο ορισμός του fake, αλλά ευτυχώς τούτη την «πληροφορία» ο Αλτής δεν την αναπαράγει (δυστυχώς, αναπαράγει κάποια άλλη, αλλά θα τα πούμε στη συνέχεια γι’ αυτή).

Είναι εκείνη που λέει πως ο Γιάννης Σταματίου-Σπόρος είχε γίνει εξώφυλλο στο αμερικανικό περιοδικό TIME και μάλιστα ως “man of the year”!! Φυσικά, τέτοιο εξώφυλλο δεν υπάρχει (παρά μόνο στη βλακώδη φαντασία κάποιων). Έψαξα όλα τα εξώφυλλα στο σάιτ του TIME, όπως και αλλού (για όσα από τα covers δεν υπήρχαν στο επίσημο σάιτ), και φυσικά δεν εντοπίστηκε πουθενά κάτι σχετικό. Αυτή η «πληροφορία» έχει αναπαραχθεί, βασικά, όταν πέθανε ο Σταματίου, από το protagon.gr, το tanea.gr, το rizospastis.gr κ.ο.κ. Μάλιστα κάποιοι αναφέρουν ως χρονιά το 1963 και κάποιοι άλλοι το 1965!! Οι άνθρωποι είναι 100% άσχετοι… τυφλοπόντικες του κερατά. Δεν φτάνει που δεν το ψάχνουν (εξώφυλλο στο TIME είναι αυτό – ψάξτε ρε καραμήτροι να το βρείτε και να το δείξετε, αφού λέτε ότι υπάρχει!), αλλά δεν καταλαβαίνουν κιόλας πως το fake εξώφυλλο του Σπόρου στο αμερικάνικο περιοδικό, αν υπήρχε, θα ήταν σίγουρα μετά το 1970, γιατί ο Σπόρος είναι μεγαλωμένος στη φωτογραφία, με γκρίζες φαβορίτες κ.λπ.

Με το ίδιο σακάκι με το οποίο υποτίθεται πως ποζάρει για το TIME μόνος του ο Σπόρος (το 1963 ή ’65 τάχα μου-τάχα μου), ποζάρει και με το συγκρότημά του και αυτή η φωτογραφία υπάρχει στο βιβλίο τού Αλτή με την εξής λεζάντα: «Γιάννης Σταματίου, Βούλα Σταματίου, Φώτης Βουτσινάς κιθάρα, Μάικ Πάππας ντραμς, Σακραμέντο 1974». Δεν χρειάζεται να πω πως έψαξα και όλα τα εξώφυλλα του TIME από τα seventies και πως Σταματίου-cover (μάλιστα, από το δήθεν εξώφυλλο απουσιάζουν, πάνω δεξιά, ο μήνας, η μέρα και το έτος) δεν υφίσταται πουθενά.

Γενικώς, η αφήγηση του Αλτή (και η μεταφορά που κάνει ο ίδιος, στο βιβλίο του, όλων των υπολοίπων αφηγήσεων) μοιάζει πλήρης και έχει, φυσικά, πολλαπλό ενδιαφέρον. Και όσον αφορά στα διάφορα περιστατικά από τη θρυλική καριέρα του Σπόρου –είτε αυτά συνέβησαν περίπου έτσι ή ακριβώς έτσι–, και όσον αφορά, κυρίως τούτο, στις ιστορίες που κρύβονται πίσω από συγκεκριμένα τραγούδια, δίσκους, συνεργασίες κ.λπ. Παρά ταύτα κάποια λάθη δεν ήταν, ως φαίνεται, δυνατό να αποφευχθούν.

Στη σελ.41, για παράδειγμα, διαβάζουμε (από αφήγηση της συζύγου του Σπόρου Βούλας Σταματίου): «Τον Μάιο του ’62 έφτασε στο Χόλιγουντ και έπιασε δουλειά στο Ντορτς, το μαγαζί της Ελένης Καπέλου. Ήταν επί της Χόλιγουντ και Λος (σ.σ. Λας) Πάλμας γωνία. Πελάτες ήτανε ο Κάρλος Σαντάνα, ο Μπομπ Μάρλεϊ. Πολλοί περάσανε από εκεί να τον ακούσουνε». Δεν ξέρω αν πάσχει στη διατύπωση το συγκεκριμένο απόσπασμα, αλλά, πάντως, ακόμη και αν δεχθούμε πως μπορεί να πέρασαν από το μαγαζί, το 1962, οι Σαντάνα και Μάρλεϊ, αποκλείεται κάποιοι να τους αναγνώριζαν επειδή τότε ήταν πανάγνωστοι. Δεν κάθισα να τσεκάρω και να ψειρίσω ό,τι μου χτυπούσε «κάπως» στο μάτι, αλλά είμαι σχεδόν βέβαιος πως εδώ κρύβονται κι άλλα τέτοιου τύπου «περίεργα»… Υπάρχουν επίσης ουκ ολίγες λανθασμένες μεταφράσεις ξένων ονομάτων, που θα μπορούσε να αποφευχθούν αν τα ξένα ονόματα γράφονταν με τη λατινική γραφή τους. Ο Hrach Yacoubian (Χρατς Γιακούμπιαν) γίνεται Χάρατς Γιακούμπιαν, ο Dimitri Tiomkin (Ντιμίτρι Τιόμκιν) γίνεται Τόμκιν, το σχήμα Tony Orlando and Dawn (Τόνι Ορλάντο και Ντόον) γίνεται Τόνι Αρλάντο και Ντάουν, ο ηθοποιός και τραγουδιστής Tim Morgon γίνεται Τιμ Μόργκαν, η τραγουδίστρια Aliza Azikri (Αλίζα Αζίκρι) γίνεται Αλίσα Ζίκρι, ο τραγουδιστής Engelbert Humperdinck (Ένγκελμπερτ Χάμπερντινκ) γίνεται Έλγκερμπερτ Χάπερντιν... Anyway… Για πάμε, όμως, και στο κεφάλαιο για τον Χιώτη…

Και εδώ ο Αλτής έχει κάνει καλή δουλειά, κάτι που θέλω ξανά να το τονίσω ανεξαρτήτως των όποιων παρατηρήσεων. Εξάλλου, οι παρατηρήσεις, οι επισημάνσεις κ.λπ. δεν έχουν ως στόχο το να υποτιμηθεί το βιβλίο, αλλά να εξακριβωθούν με ακόμη μεγαλύτερη ενάργεια οι διάφορες «αλήθειες».

Στην περίπτωση του Χιώτη τονίζω και πάλι το γεγονός πως οι μαρτυρίες των διαφόρων δεν μπορεί παρά να φέρνουν πάνω τους την… πατίνα του χρόνου, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για την ακρίβεια των περιγραφόμενων καταστάσεων. Πάντως ο Αλτής έχει να επιδείξει στο βιβλίο του και κάποια ντοκουμέντα (φωτογραφίες, καταχωρίσεις προγραμμάτων και μαγαζιών σε έντυπα της εποχής κ.λπ.), ενώ περιλαμβάνει και δύο αποσπάσματα συνεντεύξεων του Μανώλη Χιώτη. Μάλλον, δεν ξέρω αν έχουμε να κάνουμε με αποσπάσματα ή με τις πλήρεις μεταφορές. Λέω, όμως, πως οι συνεντεύξεις αυτές αν δεν έχουν μεταφερθεί ολάκερες θα είναι «μείον», ενώ αν έχουν μεταφερθεί πλήρεις τότε… μπράβο στο συγγραφέα. Δεν μπορεί να μιλάει ο ένας και ο άλλος για τον Χιώτη και να μη μιλάει ο ίδιος ο Χιώτης. Να σημειώσουμε, λοιπόν, πως η μία συνέντευξη προέρχεται από το περιοδικό ΝΤΟΜΙΝό (30/11/1963) και η δεύτερη από το περιοδικό ΠΡΩΤΟ (Ιούλιος 1968). Οι συνεντεύξεις αυτές παρότι είναι κάπως απλοϊκές (και σ’ αυτό δεν ευθύνεται ο Χιώτης που απαντά, αλλά ο δημοσιογράφος που ερωτά) είναι πολύ σημαντικές, γιατί δείχνουν πώς σκεφτόταν για κάποια θέματα ο ίδιος ο βιρτουόζος. Μεταφέρω κι εδώ κάτι από το ΠΡΩΤΟ: 

– Ποιους συνθέτες θεωρείται θεμελιωτές στη λαϊκή μας μουσική; 

– Τσιτσάνη, Παπαϊωάννου, Μητσάκη, Βαμβακάρη. 

– Να προσθέσω το όνομα Χιώτης; 

– Το μεγάλο κοινό μου δίνει αυτή τη θέση και το ευχαριστώ. 

– Μετά από εσάς ποιοι πήραν τη σκυτάλη; 

– Ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και μερικοί άλλοι. 

– Από ερμηνευτές; 

– Υπάρχουν πια αμέτρητες φωνές. Το 50% δεν λέει τίποτα. Το 25% μέτριοι και οι υπόλοιποι καλοί. 

Φυσικά και εδώ καταγράφονται κάποιες απορίες, ανακρίβειες ή και λάθη. Για παράδειγμα ο πασίγνωστος κιθαρίστας Γιάννης Δέδες (αναφέρεται και στο βιβλίο, στη σελ. 105, ως κιθαρίστας), αλλού (στον «Επιτάφιο» των Θεοδωράκη, Ρίτσου, Μπιθικώτση, Χιώτη) αναφέρεται ως κοντραμπασίστας. Να έπαιζε και κοντραμπάσο ο Δέδες; Να πρόκειται για άλλο πρόσωπο με το ίδιο ονοματεπώνυμο ή για λάθος; Αλλού ο τρομπετίστας του Χιώτη Τάκης Πασβάντης αναφέρεται ως σαξοφωνίστας, η ηθοποιός Ίντα Χριστινάκη γράφεται ως Χριστιανάκη, η ηθοποιός Τριάντη αλλού γράφεται Ντίνα (σωστό) και αλλού Νίκη (λάθος) κ.λπ.

Εκεί όμως που πραγματικά στενοχωρήθηκα με το καλό βιβλίο του Αλτή, και λέω αυτή τη λέξη «στενοχωρήθηκα», και όχι κάποια άλλη, επειδή αυτό ακριβώς συνέβη, είναι στην αναπαραγωγή αυτής της γελοίας ιστορίας περί της δήθεν γνωριμίας τού Μανώλη Χιώτη με τον Jimi Hendrix.

Ο Αλτής επαναλαμβάνει, χωρίς καμία τεκμηρίωη (δυστυχώς και για αυτόν) τις φαιδρότητες που είχαν ακουστεί σ’ εκείνη την ό,τι-να ’ναι σχετική τηλεοπτική εκπομπή του Χρίστου Βασιλόπουλου Μηχανή του Χρόνου, ενώ παρατίθενται, επί του θέματος, και λίγα λόγια του «αμερικάνου» μπουζουξή Λάκη Μπαλή, που έχουν ως εξής:

«Ο Χέντριξ πήγαινε στο Πορτ Σάιντ κάθε βράδυ. Είχε τρελαθεί με τον Χιώτη. Δεν μπορούσε να καταλάβει πώς είχε αυτή την ικανότητα να παίζει έτσι, να τρέχει. Οι καθαρές του νότες, η φαντασία του, τα ταξίμια του, δεν μπορούσε να τα συλλάβει. Είχε τρελαθεί. Αφού το είχανε γράψει οι εφημερίδες. Συζητήθηκε πολύ».

Έχω αποδομήσει εδώ www.diskoryxeion.blogspot.com/2011/02/hendrix.html όλο το συγκεκριμένο σκηνικό που έχει στηθεί γύρω απ’ αυτή την ιστορία και δεν χρειάζεται να πω, τώρα, κάτι άλλο. Να προσθέσω μόνο το αυτονόητο… πως ούτε κι εδώ βλέπουμε αποδεικτικά στοιχεία, συνεντεύξεις του Hendrix, που να μιλάει για το Χιώτη, εφημερίδες που να γράφουν τα σχετικά κ.λπ. Λόγια στο βρόντο μόνο, που αναπαράγουν μιαν αρλούμπα. Ή έναν αστικό μύθο, όπως θα έλεγαν κάποιοι την αρλούμπα στην… καθαρεύουσα.

Δεν θέλω να πω πως η αναπαραγωγή αυτής της ιστορίας μού έβαλε, σώνει και καλά, ψύλλους στ’ αυτιά και για άλλα… αμερικάνικα επεισόδια, για τα οποία διαβάζουμε στο βιβλίο του Αλτή και που αφορούν είτε στον Σπόρο είτε στον Χιώτη, όμως… όμως… οφείλω μια συνολική γνώμη για τα Λαϊκά Πορτρέτα ΙΙ, για να είμαι ειλικρινής πρώτα-πρώτα με τον εαυτό μου και εν συνεχεία με τους αναγνώστες.

Μόνο και μόνο από τον επιπόλαιο τρόπο που αντιμετωπίζεται το θέμα «Χιώτης-Χέντριξ» το βιβλίο πέφτει στα μάτια μου… δύο βαθμίδες. Δεν θα το πω ούτε «άριστο», ούτε «πολύ καλό». Θα το πω «καλό».