Τρίτη 12 Φεβρουαρίου 2019

τι ακριβώς είχε πει ο ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ για το «ρεμπέτικο», σ’ εκείνη την περίφημη διάλεξή του στο Θέατρον Αλίκης την 31η Ιανουαρίου 1949;

Πριν λίγες μέρες γιορτάστηκαν τα 70 χρόνια από την 31η Ιανουαρίου 1949, όταν ο Μάνος Χατζιδάκις είχε δώσει μια ιστορική οπωσδήποτε διάλεξη, που είχε οργανώσει το Θέατρον Τέχνης, που τότε στεγαζόταν στο Θέατρον Αλίκης, στην Πλατεία Καρύτση (στην οδό Εδουάρδου Λω, η οποία εκτεινόταν και προς τη σημερινή Χρήστου Λαδά), με θέμα Ερμηνεία και Θέσις του Σύγχρονου Λαϊκού Τραγουδιού (τον τίτλο τον διαβάζουμε σε προαναγγελία της εφημερίδας Εμπρός της 30ης Ιανουαρίου 1949). 
εφ. Eμπρός, 30 Ιανουαρίου 1949
Μάλιστα, για να τιμηθεί στις μέρες μας εκείνη η ομιλία, διοργανώθηκε και μιαν εκδήλωση από το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν στις 28 του προηγούμενου Ιανουαρίου, ενώ μοιράστηκε και δελτίο Τύπου στα μίντια, στο οποίο διαβάσαμε ανάμεσα σε άλλα:
«Στη διάλεξη αυτή, που θεωρείται ορόσημο για την αναγνώριση του ρεμπέτικου από τους αστούς και τους διανοητές, ο 24χρονος τότε συνθέτης μέσα στη δίνη του εμφυλίου, μίλησε με τόλμη και σαφήνεια για την ιδεολογία και την αισθητική αυτών των “περιφρονημένων” τραγουδιών, προβάλλοντάς τα ως “μια τέχνη γνησίως και μοναδικά ελληνική”».
Κατ’ αρχάς να πούμε πως σε σχέση με το κείμενο της συγκεκριμένης διάλεξης, που είναι αναδημοσιευμένο και στο δίκτυο, σε ορισμένα σάιτ, δεν αναφέρεται συχνά η προέλευσή του, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αναδημοσιεύσεων διαβάζουμε και το αστείο πως «είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται ολόκληρη (η διάλεξη)» – κάτι που μπορεί να εμφανίζει τον τυχαίο αντιγραφέα και ως ερευνητή!
Ας πούμε, λοιπόν, πως το κείμενο της διάλεξης ήταν χαμένο από χρόνια, για να βρεθεί, όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται, από τον συγγραφέα-θεατρολόγο Θάνο Φωσκαρίνη στο αρχείο του Φοίβου Ανωγειανάκη (σ.σ. σημαντικός μουσικολόγος και μουσικοκριτικός) και της Έλλης Νικολαΐδου (σ.σ. διευθύντρια χορωδιών και πιανίστρια, συνεργάτιδα του Μάνου Χατζιδάκι). Είναι όμως τα πράγματα έτσι ακριβώς;
Ο Ηλίας Πετρόπουλος στο ντοκιμαντέρ της Victory Media, υπό τον τίτλο Η Ιστορία του Ρεμπέτικου (2006) σε επιμέλεια Κώστα Φέρρη, ακούγεται να λέει (σε διήγησή του από τη δεκαετία του ’90 ή έστω από τις αρχές των 00s) σε σχέση με τη διάλεξη (υπάρχει το απόσπασμα στο κανάλι του Ιωάννη Μπότσα στο YouTube):
«Εγώ κυνήγησα φοβερά τη διάλεξη του Χατζιδάκι (σ.σ. εννοεί πως έψαχνε να την βρει). Λοιπόν ο Χατζιδάκις μου είπε… “την έδωσα”… στου Φλόκα μου το είπε αυτό… “την έδωσα και μου τη φυλάει ο Φοίβος ο Ανωγειανάκης”. Ερωτάω το Φοίβο μου λέει… “ποτέ δεν μου την έδωσε, την έχει αυτός”. Εν πάση περιπτώσει έγινε αυτή η διελκυστίνδα… υποψιάζομαι ότι η διάλεξη είναι μάπα και δεν θέλουν να μου την δώσουν. Όταν βγαίνει το ’49 η Δημιουργία (σ.σ. πρόκειται για το περιοδικό Ελληνική Δημιουργία που διηύθυνε ο Σπύρος Μελάς) συμβαίνει το εξής αλλόκοτο. Η Δημιουργία βρίζει τον Χατζιδάκι… αυτός ο νεαρούλης… των αλητών τα τραγούδια… η διάλεξη… και για να γίνει πειστική η Ελληνική Δημιουργία παραθέτει αποσπάσματα. Είναι αρκετά μεγάλα τα αποσπάσματα, αλλά δεν σου δίνουν τη γενική εικόνα της διάλεξης. Ποιος ήταν ο άξονας της διάλεξης. Το άρθρο αυτό, το αντι-χατζιδακικό, είναι στολισμένο με σχέδια του Μίνου Αργυράκη, τα οποία σχέδια είναι υπέρ του Μάνου Χατζιδάκι! Αυτά τα τρελά, που μόνο στην Ελλάδα συμβαίνουν!».
Δεν είμαι σίγουρος αν ο Ηλίας Πετρόπουλος, που πέθανε το 2003, πρόλαβε τελικά να διαβάσει το κείμενο της διάλεξης, που δημοσιεύτηκε, ολόκληρη, για πρώτη φορά, στο επίσημο σάιτ του Μάνου Χατζιδάκι το 2002, όμως στην πορεία προέκυψε κι ένα ακόμη ζήτημα, που σχετίζεται με το ποιος ανακάλυψε πρώτος τη διάλεξη. Αν ήταν δηλαδή ο Θάνος Φωσκαρίνης ή κάποιος άλλος.

Η συνέχεια εδώ…

7 σχόλια:

  1. Σχόλια από το fb...

    Ferris Costas
    Σχετικά με την ετυμολογία, τον ορισμό και... το χάος των ρεμπετολόγων, θα σου στείλω ένα κείμενο στο inbox γιατί είναι μακροσκελές.

    Φώντας Δισκορυχείον Τρούσας
    Ευχαριστώ.

    Ferris Costas
    Σχετικά με το "Είναι ολοφάνερο δηλαδή πως αγνοούσε το έργο δημιουργών όπως οι Γιοβάν Τσαούς, Κώστας Σκαρβέλης, Ανέστης Δελιάς, Βαγγέλης Παπάζογλου, Ζαχαρίας Κασιμάτης, Σωτήρης Γαβαλάς ή Μεμέτης, Κώστας Ρούκουνας, Γιώργος Μπάτης, τραγούδια του Στελλάκη Περπινιάδη ή του Γιώργου Κάβουρα κ.λπ." έχω να σου δώσω την εξής πληροφορία:
    Όταν ο Μάνος αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα (το 1971 αν θυμάμαι καλά) μου ζήτησε να του δανείσω τη συλλογή μου.
    "Ξέγεις, από το προπολεμικό ρεμπέτικο δεν ξέρω τίποτα. Σκοπεύω όμως τώρα στην Ελλάδα, να κάνω ένα τρίτο μπουκέτο μετά τις Ζωγραφιές και τις Πασχαλιές".
    Του έδωσα ένα σημείωμα, και τον έστειλα να βρει τη Στέλλα Βότσου, μακιγιέζ και "μούσα" του Νέου Ελληνικού κινηματογράφου που φύλαγε τους δίσκους μου. Απ' αυτή τη συλλογή προέκυψαν πολλά τραγούδια στα "Πέριξ" και στον "Σκληρό Απρίλη του 45". Το ενδιαφέρον όμως είναι αυτό που μου είπε, όταν επέστρεψε στο Παρίσι:
    "Τα παλιά ρεμπέτικα είναι ίσως πιό σημαντικά από τα μεταπολεμικά. Όμως εκείνο που ξεχωρίζει, είναι οι εισαγωγές του. Από κάθε μία βράζω κι ένα κονσέρτο! Εκείνος ο Σκαρβέλης..." (σχεδόν κατά λέξη).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ωραίο το κείμενο Φώντα.

    Ενδιαφέρον έχει και μία ακόμη προγενέστερη προαναγγελία της Διάλεξης (ΕΘΝΟΣ, 5/1/1949), όπου αναφέρεται ότι η ομιλία όχι μόνο θα συνοδεύεται από εκτέλεση τραγουδιών (από Μάρκο και Μπέλλου), αλλά, και εδώ είναι κάτι που σε μένα τουλάχιστον δεν ήταν γνωστό, ότι θα έχουμε και «παράλληλον εκτέλεσιν διασκευής πέντε ρεμπέτικων τραγουδιών από τον κ. Χατζηδάκην με τον ίδιον στο πιάνο και τον κ. Ι. Χρονόπουλο στο βιολοντσέλλο».
    Άρα, πιθανόν τα 5 ρεμπέτικα που εκτέλεσαν οι Μάρκος-Μπέλλου να παίχθηκαν και στην εν λόγω αναγγελθείσα διασκευή…

    ΥΓ.
    Γράφεις ότι ένα από τα αναφερόμενα στη Διάλεξη τραγούδια ήταν και το «Κάτω στο Πασαλιμάνι» (1947) του Πάνου Πετσά. Ωστόσο, θεωρώ πως δεν μπορεί να ήταν αυτό αλλά το «Απ’ της Ζέας το λιμάνι» του Παπαϊωάννου -και αυτό για δύο λόγους: αφενός ο Χατζιδάκις, ως προς το «επίμαχο» τραγούδι, αναφέρει ότι το χαρακτηρίζει μια «νησιώτικη ελαφράδα» (κάτι που δεν χαρακτηρίζει το τραγούδι του Πετσά) και αφετέρου οι στίχοι (όπως έστω τους θυμάται ο Χατζιδάκις), «Πάρτη βάρκα στο λιμάνι, κάτω στο Πασαλιμάνι» δεν υφίστανται στο τραγούδι του Πετσά αλλά «υφίστανται» σε αυτό του Παπαϊωάννου («Χτες το βράδυ σε μια βάρκα/μπήκαμε να πάμε τσάρκα/απ' της Ζέας το λιμάνι/μέχρι το Πασαλιμάνι».

    Κ. Βλησίδης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Γεια σου Κώστα
      To τραγούδι του Πετσά είναι καντάδα, λέει για «βάρκα» και «λιμάνι» και έχει και τη φράση «κάτω στο Πασαλιμάνι».
      Το τραγούδι του Παπαϊωάννου, που είναι επίσης καντάδα, λέει κι αυτό για «βάρκα» και λιμάνι, αλλά δε λέει «Κάτω στο Πασαλιμάνι» (αφού λέει «μέχρι το Πασαλιμάνι»).
      Προτίμησα, θέλω να πω, το πρώτο τραγούδι.

      Διαγραφή
  3. Οκ, αλλά πάντως πολύ θα με εξέπληττε να γνώριζε ο Χατζιδάκις το τραγούδι του Πετσά (εδώ τρομάξαμε να το μάθουμε εμείς σε πολύ μεταγενέστερη εποχή...) και να μνημόνευσε εκείνο παρά το πολύ γνωστότερο (από τότε...) τραγούδι του Παπαϊωάννου...
    Κ.Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Εγώ και για το "Κούλα Φραγκοσυριανή" έχω την ίδιαν απορία - σε σχέση με τη "Φραγκοσυριανή" ας πούμε.
      Πάντως για μένα βάρυνε η λέξη "κάτω". Το "Κάτω στο Πασαλιμάνι" είναι "βαρύ", για να το μπερδέψει ο Χατζιδάκις με το "μέχρι το Πασαλιμάνι".
      Παρά ταύτα δε βάζω το χέρι μου στη φωτιά. Μπορεί να είναι και του Παπαϊωάννου...

      Διαγραφή
  4. Καλά που το έθεσες γιατί ήθελα να το σχολιάσω αλλά ξεχάστηκα. Την πασίγνωστη (από τότε) "Φραγκοσυριανή" πρέπει να είχε κατά νου ο Χατζιδάκις και όχι την "Κούλα Φραγκοσυριανή" (πόσο γνωστή να ήταν αυτή τότε, και μάλιστα σε σύγκριση με την άλλη;) Δηλ. στα 5 τραγούδια που παίχτηκαν ζωντανά, είναι δυνατόν να επιλέχθηκε να παιχτεί (πρώτη πρώτη μάλιστα!) η "Κούλα"; Ίσως συνειρμικά να έγινε παρασύνδεση με το "Φραγκοσυριανή γλυκιά" και να προέκυψε το "Φραγκοσυριανή κυρά"...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Τι να πω; Πήρα τοις μετρητοίς το κείμενο, και από κει αποφάνθηκα.
      Πάντως το να έπαιζε και κάποια λιγότερο γνωστά κομμάτια δεν πρέπει να μας παραξενεύει.
      Γενικά οι... DJs ρίχνουν και περίεργα, ανάμεσα στα πολύ γνωστά, για να πουλήσουν μούρη (γέλια).

      Διαγραφή