ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ οι περιπέτειες της ταινίας του «Βαρθολομαίος», από το 1972 – οι επεμβάσεις της λογοκρισίας, η τελική άδεια προβολής και τα τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου

Ο Μανούσος Μανουσάκης, που έφυγε από τη ζωή στις 20 Νοεμβρίου στα 74 χρόνια του, μπορεί να έγινε πασίγνωστος μέσα από τα επιτυχημένα τηλεοπτικά σίριαλ, που θα σκηνοθετούσε κυρίως για την ιδιωτική τηλεόραση, μετά το 1990, όμως το ξεκίνημά του ήταν καθαρά κινηματογραφικό.

Με σπουδές σκηνοθεσίας στο London Film School, ο Μανουσάκης θα έρθει στην Ελλάδα, το 1971, προκειμένου να γυρίσει μια ταινία, που θα ήταν, επί της ουσίας, η διπλωματική του. Ο «Βαρθολομαίος», όπως ήταν ο τίτλος της, θα γυριστεί βεβαίως, αλλά o σκηνοθέτης δεν θα μπορέσει να επιστρέψει στο Λονδίνο, για να καταθέσει την ταινία και να πάρει το πτυχίο του, επειδή η στρατολογία θα διέκοπτε την αναβολή του (προφανώς υπήρχαν «λόγοι» για να συμβεί αυτό). Συνεπώς, ο «Βαρθολομαίος» ήταν «καταδικασμένος» να πορευτεί εντός συνόρων. (Να σημειώσω, εδώ, πως η ταινία γυρίστηκε το 1971, για να προβληθεί για πρώτη φορά το επόμενο έτος – άρα, χρονολογικά, ανήκει στο 1972. Το λέω, γιατί σχεδόν παντού διάβασα, όλες τις προηγούμενες μέρες, πως ο «Βαρθολομαίος» ήταν ταινία του ’73, με τη βάση IMDb να γράφει πως πρόκειται για ταινία του ’74!).
Η εποχή είναι ιδιαίτερη. Στη χώρα υπάρχει δικτατορία και στο σινεμά, στο επίπεδο που θέλει να κάνει ταινίες ο Μανουσάκης, υπάρχει μόνο το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, για να δείξει τη δουλειά του. Θέλω να πω πως ο Μανουσάκης έρχεται με «σκληρές» ιδέες από το εξωτερικό, αριστερίστικες έως και αναρχίζουσες, κι εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι, με τις ταινίες του, να προκαλέσει. Η πολιτική κατάσταση που επικρατεί στη χώρα τού δίνει τις αφορμές, αν και ο στόχος του είναι ευρύτερος. Δεν θέλει να κάνει μια ταινία –ας το πω έτσι κάπως χοντρά– για να ρίξει τη χούντα, αλλά για να δείξει πώς λειτουργεί το καπιταλιστικό σύστημα, στις διάφορες όψεις του, μέσα από τις παραφυάδες του. Όπως συμπληρώνει ο ίδιος ο σκηνοθέτης στο parallaximag.gr (24 Ιούλ. 2022):
«Όταν ήρθαμε από την Αγγλία με τους συμφοιτητές-συνεργάτες μου στα πλαίσια της διπλωματικής, μια ομάδα ανθρώπων με όλες τις ειδικότητες, εγκατασταθήκαμε στο Χιλιομόδι, το χωριό της μάνας μου. Εκεί, η γιαγιά μου φρόντιζε όλους τους συμφοιτητές μου, μας μαγείρευε, είχε βάλει και κήπο για να έχουμε τα κηπευτικά μας. Δύο ταινίες έκανα εκεί, τον “Βαρθολομαίο” και τους “Άρχοντες”. Κάποια στιγμή, λοιπόν, επενέβη η ΕΤΕΚΤ, η διορισμένη από τη χούντα, όχι το σωματείο που γνωρίζουμε, και έδιωξε τους Άγγλους ως ξένους. Έτσι, έπρεπε να προσλάβουμε ελληνικό συνεργείο και τότε ο Γιώργος Αντωνάκης, διευθυντής φωτογραφίας, έβαλε πλάτη για να τελειώσει η ταινία».
Η ταινία φαίνεται πως είναι έτοιμη στο τέλος του ’71, αποκαλείται «Βαρθολομαίος», όπως ειπώθηκε, και ο προορισμός της είναι το 13ον Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου, που θα αναπτυσσόταν στη Θεσσαλονίκη, στο διάστημα 25 Σεπτεμβρίου-1 Οκτωβρίου 1972. Από την αρχή-αρχή, όμως, ξεκινάνε τα προβλήματα...
Είναι γνωστό πως ήδη από το 1970 εμφανίζονται στο Φεστιβάλ ταινίες με πολιτικό περιεχόμενο ή πολιτικές προεκτάσεις τέλος πάντων, όπως ήταν η «Αναπαράσταση» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, κάτι που συνεχίζεται, και το 1971, με την «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού και με την «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση» του Ντίνου Κατσουρίδη. Το καθεστώς έχει ψυλλιαστεί το προς τα πού γέρνει η πλάστιγγα και γι’ αυτό λαμβάνει, εγκαίρως, τα μέτρα του.
Ενώ υπάρχουν λοιπόν και λειτουργούν η Προκριματική Επιτροπή, που αποφασίζει για το ποιες ταινίες θα διαγωνιστούν στο Φεστιβάλ, όπως και η Κριτική Επιτροπή, που θα κρίνει όσες θα φθάσουν εκεί, έχει θεσμοθετηθεί, βάσει του νομοθετικού διατάγματος 241 / 19-7-1969, ακόμη μία (πρωταρχική) επιτροπή, η Γνωμοδοτική, η οποία, επί της ουσίας, είναι ένας καλυμμένος (αλλά στυγνός) λογοκριτικός μηχανισμός. Τι συνέβαινε με την Γνωμοδοτική; Το έλεγε ξεκάθαρα το διάταγμα: 
«Δια την προβολήν ελληνικών ταινιών εις κινηματογραφικάς εκδηλώσεις ευρυτέρας σημασίας, διοργανουμένας εις το εσωτερικόν ή το εξωτερικόν, απαιτείται προηγούμενη έγκρισις του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως, παρεχομένη μετά γνώμην τής παρ’ αυτώ Γνωμοδοτικής Επιτροπής Κινηματογραφίας.(...) Η Επιτροπή αύτη εξετάζουσα τας κατά την προηγουμένην παράγραφον κινηματογραφικάς ταινίας εξ απόψεως καλλιτεχνικής και τεχνικής εν γένει αρτιότητος, προς δε και εξ απόψεως συμφωνίας του περιεχομένου αυτών προς τας θρησκευτικάς αντιλήψεις, τας παραδόσεις του Ελληνικού Λαού, το πολιτικόν και πνευματικόν επίπεδον τούτου, την δημοσίαν τάξιν και εθνικήν ασφάλειαν, αποφαίνεται επί της καταλληλότητος αυτών».
Έτσι, ο «Βαρθολομαίος» του Μανουσάκη θα κοπεί, νωρίς-νωρίς, από τη Γνωμοδοτική, η οποία θα φράξει τον δρόμο στην ταινία, απαγορεύοντας επί της ουσίας να περάσει αυτή στην καθ’ ύλην αρμόδια Προκριματική Επιτροπή του Φεστιβάλ – την οποία (Προκριματική) αποτελούσαν, εκείνη τη χρονιά, ένας... εκπαιδευτικός σύμβουλος, δύο σκηνοθέτες (Νέστωρ Μάτσας, Ίων Νταϊφάς), ένας τεχνικός κινηματογράφου, κάποιος που εκπροσωπούσε τις κινηματογραφικές επιχειρήσεις, κι ένας εγκάθετος του καθεστώτος.
 
Η συνέχεια εδώ...
https://www.lifo.gr/culture/cinema/oi-peripeteies-tis-tainias-bartholomaios-1972-toy-manoysoy-manoysaki