Η περίπτωση του τσέχου (τσεχοσλοβάκου) συνθέτη Zdeněk Liška
(1922-1983) είναι πολύ ιδιαίτερη. Όπως είχαμε γράψει και παλαιότερα, ο Liška... είναι γνωστός βασικά, και πρώτα-πρώτα στην πατρίδα του,
μέσα από τα διάφορα σάουντρακ που συνέθεσε, για ταινίες μικρού και μεγάλου
μήκους, κινούμενα σχέδια, τηλεταινίες, τηλεοπτικά σίριαλ, ντοκιμαντέρ κ.λπ. –
μια τεράστια, σε κάθε περίπτωση, δουλειά που ξεπερνά τους 200 τίτλους!
Διεθνώς, παγκοσμίως να πούμε, ο Zdeněk Liška είναι γνωστός για το σάουντρακ της ταινίας των Ján Kadár-Elmar Klos “Obchod Na Korze” (1965) («Το μαγαζάκι της κεντρικής οδού»), που είχε βραβευθεί με Oscar “Best Foreign Language Film” το 1965. Μάλιστα πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα, σε πρώτο χρόνο, δισκογραφημένα σάουντρακ του Liška, καθώς είχε τυπωθεί από την αμερικανική εταιρεία Mainstream το 1966 (“The Shop οn Main Street”). Ένα άλλο σάουντρακ του Zdeněk Liška, τυπωμένο στην Αμερική, είναι και το “Adrift” [MPO Records, 1971], συντεθειμένο για μιαν άλλη ταινία των Jan Kadár-Elmar Klos, που είχε τίτλο “Touha Zvaná Anada” (1971). Γενικώς, ο Liška θεωρείται τεράστια μορφή στην πατρίδα του, ενώ και διεθνώς –κατόπιν εορτής φυσικά– η «αξία» τού ονόματός του, λόγω της αποθησαύρισης του έργου του, ανεβαίνει συνεχώς. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν βοηθήσει, τα τελευταία χρόνια, οι απανωτές εκδόσεις της βρετανικής εταιρείας Finders Keepers (“Ikarie XB-1” κ.λπ.), ενώ και η παρουσίαση του δικού του σάουντρακ για την πιο σημαντική τσεχοσλοβακική ταινία όλων των εποχών, την “Marketa Lazarová” (1967) του František Vlácil, για την οποία έχουμε γράψει σχετικώς παλαιότερα, συνέβαλε σε μια κάποια (διεθνή) εδραίωση της φήμης του. Τα καλά νέα, όμως, για την περίπτωση του Zdeněk Liška, δείχνει πως τώρα ξεκινούν. Και το λέμε τούτο με αφορμή την πιο πρόσφατη τσεχική κυκλοφορία, με κινηματογραφικές μουσικές του, που τιτλοφορείται “Archives Vol.1 / Music to Films by Jan Švankmajer” [Animal Music / Recordisc, 2024]. Φαίνεται, δηλαδή, πως υπάρχει πρόσβαση στο αρχείο του Liška με το πρώτο άλμπουμ της σειράς αυτής να είναι, πλέον, γεγονός.
Τώρα για το ποιος
ακριβώς είναι ο συμπατριώτης του σκηνοθέτης, συγγραφέας κ.λπ. Jan Švankmajer (γενν. 1934) δεν είναι εύκολο να το περιλάβουμε σε μια
δισκοπαρουσίαση (υπάρχουν εξάλλου το σχετικό λήμμα της Wikipedia, δεκάδες άλλα άρθρα στο
ίντερνετ, μα και το σχετικό βιβλίο, που είχε επιμεληθεί το 2006 ο Μπάμπης
Ακτσόγλου, στο πλαίσιο των εκδόσεων του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της
Θεσσαλονίκης). Χοντρικά, θα γράφαμε για έναν μάγο του τσεχοσλοβακικού σινεμά,
που έκανε σουρεαλιστικές ταινίες με κούκλες (και άλλες τεχνικές), εντελώς
ανατρεπτικές, κάτι σαν οπτικά ποιήματα, που ακόμη και σήμερα, μετά από εξήντα και
πενήντα χρόνια, μοιάζουν τελείως εξωπραγματικές.
Ο Zdeněk Liška ήταν στενός συνεργάτης του Jan Švankmajer και τα σάουντρακ τριών φημισμένων ταινιών του, των “Don Šajn” (Don Juan) (1969, διάρκεια 30 λεπτά) (μια αποτύπωση του μύθου των Δον Ζουάν), “Žvahlav aneb Šatičky Slamněného Huberta” (Jabberwocky) (1971, διάρκεια 14 λεπτά) (μια σουρεαλιστική επικοινωνία του ποιήματος “Jabberwocky” του Lewis Carroll και του παιδικού βιβλίου “Anička skřítek a Slaměný Hubert” του Vítězslav Nezval) και “Leonardův deník 72” (Leonardo’s Diary) (1974, διάρκεια 12 λεπτά) (μια φανταστική κινητική απεικόνιση των σχεδίων του Leonardo da Vinci, που κόβονται από παράξενες κανονικές λήψεις επικαίρων ή μη), εκδίδονται τώρα για πρώτη φορά σε δίσκο. Οι ηχογραφήσεις είναι οι πρωτότυπες φυσικά και σ’ αυτές συμμετέχουν η The Film Symphony Orchestra υπό τον František Belfín (για τις ταινίες “Don Šajn” και “Jabberwocky”), όπως και η Prague Brass Soloists (τρομπέτες, γαλλικό κόρνο, τρομπόνι, τούμπα) μαζί με τον ντράμερ Vladimir Žižka, όλοι υπό τον František Belfín (για την ταινία “Leonardo’s Diary”).
Η βασική προτεραιότητα του τσέχου συνθέτη ήταν να «πιάσει» των ρυθμό των ταινιών. Να μεταφέρει μέσω του ήχου του, όλη τη ρυθμική δυναμική τού εκάστοτε φιλμ – γι’ αυτό και τα δικά του σάουντρακ επεκτείνονται σχεδόν σε όλη τη διάρκεια των ταινιών. Τα σάουντρακ δηλαδή λειτουργούν σαν ολοκληρωμένα έργα, χωρίς κενά, χωρίς θέματα και με πολύ ιδιαίτερη χρήση των leitmotifs, με τις φωνές (διάλογοι, τραγούδι κ.λπ.), που επίσης αντιμετωπίζονται ως κάτι ξεχωριστό στις δύο πρώτες ταινίες, να αποκτούν και αυτές ηχητικό ρόλο.
Οι αισθητικές αναφορές του Liška έχουν επίσης ενδιαφέρον, καθώς εδώ, στο “Archives Vol.1”, αποτυπώνονται πολλές από τις επιρροές του, οι οποίες μπορεί να εκκινούν από την κλασική, με τις βαριές δραματικές καταγραφές, και να φθάνουν έως τις σύγχρονές του αντιλήψεις, για την πρωτοπορία, διανθισμένες συχνά με στοιχεία folklore και με ιδιόμορφα ακουστικά εφφέ.
Το όλον αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να μαγεύει.
[Το άλμπουμ εισάγεται από την Recordisc και οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να πληροφορηθούν γι’ αυτό από το κατάστημα Music Corner, Πανεπιστημίου 56, Αθήνα, τηλ. 210-3304000, www.musiccornerstore.gr]
Διεθνώς, παγκοσμίως να πούμε, ο Zdeněk Liška είναι γνωστός για το σάουντρακ της ταινίας των Ján Kadár-Elmar Klos “Obchod Na Korze” (1965) («Το μαγαζάκι της κεντρικής οδού»), που είχε βραβευθεί με Oscar “Best Foreign Language Film” το 1965. Μάλιστα πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα, σε πρώτο χρόνο, δισκογραφημένα σάουντρακ του Liška, καθώς είχε τυπωθεί από την αμερικανική εταιρεία Mainstream το 1966 (“The Shop οn Main Street”). Ένα άλλο σάουντρακ του Zdeněk Liška, τυπωμένο στην Αμερική, είναι και το “Adrift” [MPO Records, 1971], συντεθειμένο για μιαν άλλη ταινία των Jan Kadár-Elmar Klos, που είχε τίτλο “Touha Zvaná Anada” (1971). Γενικώς, ο Liška θεωρείται τεράστια μορφή στην πατρίδα του, ενώ και διεθνώς –κατόπιν εορτής φυσικά– η «αξία» τού ονόματός του, λόγω της αποθησαύρισης του έργου του, ανεβαίνει συνεχώς. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν βοηθήσει, τα τελευταία χρόνια, οι απανωτές εκδόσεις της βρετανικής εταιρείας Finders Keepers (“Ikarie XB-1” κ.λπ.), ενώ και η παρουσίαση του δικού του σάουντρακ για την πιο σημαντική τσεχοσλοβακική ταινία όλων των εποχών, την “Marketa Lazarová” (1967) του František Vlácil, για την οποία έχουμε γράψει σχετικώς παλαιότερα, συνέβαλε σε μια κάποια (διεθνή) εδραίωση της φήμης του. Τα καλά νέα, όμως, για την περίπτωση του Zdeněk Liška, δείχνει πως τώρα ξεκινούν. Και το λέμε τούτο με αφορμή την πιο πρόσφατη τσεχική κυκλοφορία, με κινηματογραφικές μουσικές του, που τιτλοφορείται “Archives Vol.1 / Music to Films by Jan Švankmajer” [Animal Music / Recordisc, 2024]. Φαίνεται, δηλαδή, πως υπάρχει πρόσβαση στο αρχείο του Liška με το πρώτο άλμπουμ της σειράς αυτής να είναι, πλέον, γεγονός.
Ο Zdeněk Liška ήταν στενός συνεργάτης του Jan Švankmajer και τα σάουντρακ τριών φημισμένων ταινιών του, των “Don Šajn” (Don Juan) (1969, διάρκεια 30 λεπτά) (μια αποτύπωση του μύθου των Δον Ζουάν), “Žvahlav aneb Šatičky Slamněného Huberta” (Jabberwocky) (1971, διάρκεια 14 λεπτά) (μια σουρεαλιστική επικοινωνία του ποιήματος “Jabberwocky” του Lewis Carroll και του παιδικού βιβλίου “Anička skřítek a Slaměný Hubert” του Vítězslav Nezval) και “Leonardův deník 72” (Leonardo’s Diary) (1974, διάρκεια 12 λεπτά) (μια φανταστική κινητική απεικόνιση των σχεδίων του Leonardo da Vinci, που κόβονται από παράξενες κανονικές λήψεις επικαίρων ή μη), εκδίδονται τώρα για πρώτη φορά σε δίσκο. Οι ηχογραφήσεις είναι οι πρωτότυπες φυσικά και σ’ αυτές συμμετέχουν η The Film Symphony Orchestra υπό τον František Belfín (για τις ταινίες “Don Šajn” και “Jabberwocky”), όπως και η Prague Brass Soloists (τρομπέτες, γαλλικό κόρνο, τρομπόνι, τούμπα) μαζί με τον ντράμερ Vladimir Žižka, όλοι υπό τον František Belfín (για την ταινία “Leonardo’s Diary”).
Η βασική προτεραιότητα του τσέχου συνθέτη ήταν να «πιάσει» των ρυθμό των ταινιών. Να μεταφέρει μέσω του ήχου του, όλη τη ρυθμική δυναμική τού εκάστοτε φιλμ – γι’ αυτό και τα δικά του σάουντρακ επεκτείνονται σχεδόν σε όλη τη διάρκεια των ταινιών. Τα σάουντρακ δηλαδή λειτουργούν σαν ολοκληρωμένα έργα, χωρίς κενά, χωρίς θέματα και με πολύ ιδιαίτερη χρήση των leitmotifs, με τις φωνές (διάλογοι, τραγούδι κ.λπ.), που επίσης αντιμετωπίζονται ως κάτι ξεχωριστό στις δύο πρώτες ταινίες, να αποκτούν και αυτές ηχητικό ρόλο.
Οι αισθητικές αναφορές του Liška έχουν επίσης ενδιαφέρον, καθώς εδώ, στο “Archives Vol.1”, αποτυπώνονται πολλές από τις επιρροές του, οι οποίες μπορεί να εκκινούν από την κλασική, με τις βαριές δραματικές καταγραφές, και να φθάνουν έως τις σύγχρονές του αντιλήψεις, για την πρωτοπορία, διανθισμένες συχνά με στοιχεία folklore και με ιδιόμορφα ακουστικά εφφέ.
Το όλον αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να μαγεύει.
[Το άλμπουμ εισάγεται από την Recordisc και οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να πληροφορηθούν γι’ αυτό από το κατάστημα Music Corner, Πανεπιστημίου 56, Αθήνα, τηλ. 210-3304000, www.musiccornerstore.gr]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου