η ιστορική Συναυλία / Μουσικός Διαγωνισμός του 1962 με τα βραβεία «Μάνου Χατζιδάκι» – συνέβη σαν σήμερα, πριν από 60 χρόνια, και συνέβαλε στην πλατύτερη αναγνώριση των Ελλήνων πρωτοποριακών συνθετών

Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν μια καταστασιακή προσωπικότητα. Υπό την έννοια πως δεν αναδείκνυε, απλώς, καταστάσεις (όπως είχε συμβεί με το ρεμπέτικο π.χ., το 1949), μα και γιατί δημιουργούσε καινούριες από μόνος του.
Μπορεί πολλές απ’ αυτές τις «καταστάσεις» να μην μακροημέρευσαν, αλλά εκείνο που έπρεπε να κάνουν, μια δεδομένη χρονική στιγμή, το έκαναν και με το παραπάνω.
Εξάλλου ο άνθρωπος αυτός, ο Μάνος Χατζιδάκις, γεννούσε συνεχώς ιδέες, και κάπως έτσι τού ήταν εξαιρετικά δύσκολο να επικεντρωθεί σε κάτι, που να το διαιωνίζει επ’ άπειρον. Έριχνε τους σπόρους του, τους υπηρετούσε έως εκεί όπου έκρινε πως άξιζε να το κάνει και μετά πήγαινε παρακάτω...
Τι να πρωτοθυμηθούμε; Το Τρίτο Πρόγραμμα, τους Αγώνες Τραγουδιού στην Κέρκυρα και την Καλαμάτα, τον Σείριο, το περιοδικό Το Τέταρτο, την Ορχήστρα των Χρωμάτων, τον Μουσικό Αύγουστο, το Πολύτροπον; Είναι πολλά...
Μία από τις πρώτες καταστάσεις, που επιχείρησε να βάλει σε μια τροχιά, ο Μάνος Χατζιδάκις, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ήταν εκείνη της πρωτοποριακής ελληνικής μουσικής.
Παρότι ο ίδιος δεν είχε το ανάλογο θεωρητικό υπόβαθρο, για να «περάσει» στα ακροατήρια ως προχωρημένος συνθέτης, αγαπούσε την «σύγχρονη μουσική» και την avant-garde, υπηρετώντας τες, ειδικά στην δεκαετία του ’60, από διάφορες θέσεις.
Τον Μάνο Χατζιδάκι, βασικά, τον «έτρωγε» το εξής. Δεν ήθελε να τον συνδέουν με την «ελαφρά μουσική», το «ελαφρό τραγούδι», τους «ελαφρούς συνθέτες» και τα τοιαύτα, έτσι αβασάνιστα.
Δεν υποτιμούσε το «ελαφρό τραγούδι» –εξάλλου διέπρεψε στο είδος–, απλώς είχε ευρύτερα οράματα, είχε concepts στο μυαλό του, τα οποία δεν εξαντλούνταν σε μια ποσότητα τραγουδιών (ελαφρών π.χ.), ασύνδετων μεταξύ τους.
Ήταν τραγουδοποιός ο Μάνος Χατζιδάκις, αλλά δύσκολα θα τον παραλλήλιζες με τους υπόλοιπους «ελαφρούς» συνθέτες-τραγουδοποιούς της εποχής του (τον Τάκη Μωράκη, τον Κώστα Καπνίση, τον Σπήλιο Μεντή, τον Κώστα Κλάββα, τον Αλέκο Σπάθη, ακόμη και τον Μίμη Πλέσσα ή τον Γεράσιμο Λαβράνο).
Όλοι έγραφαν τραγούδια, πολύ καλά, ή και φοβερά, αλλά κανείς τους δεν είχε ένα ευρύτερο όραμα για το τραγούδι, εκεί στο πρώτο μισό των σίξτις – και για τον ήχο του τραγουδιού, την αισθητική του, αλλά κυρίως για την αποστολή του. Εννοούμε, με αυτό, πως ένα τραγούδι απλώς και μόνον «για διασκέδαση», όπως ήταν το ελαφρό εκείνης της περιόδου, και με στόχο την εμπορική καταξίωση και επιτυχία, δεν κάλυπτε επ’ ουδενί τον Μάνο Χατζιδάκι.
Έτσι, και μετά από την παγκόσμια επιτυχία του “Never on Sunday” και την βράβευση του τραγουδιού με Oscar “best song” τον Απρίλιο του 1961, άρχισαν να βγαίνουν προς τα έξω ορισμένες κόντρες του με «ελαφρούς» συνθέτες-τραγουδοποιούς του καιρού –ειδικότερα με τον Μίμη Πλέσσα η κόντρα θα έπαιρνε άγρια τροπή, με την «Απογευματινή» να γράφει για «οξυτάτη διένεξι», τον Οκτώβριο του 1961– οδηγώντας τον Μ. Χατζιδάκι να προσεγγίσει έναν άλλο τελείως απομακρυσμένο, από αισθητικής πλευράς, χώρο, εκείνον της «πρωτοποριακής μουσικής». Έναν χώρο, που δεν ήταν εύκολο να «πατηθεί», από τους «ελαφρούς» της εποχής.

Πολλοί γνωρίζουν, ας πούμε, την Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών, που ιδρύει ο Μάνος Χατζιδάκις το 1964, ένα επίσης σημαντικό project του, παρουσιάζοντας μεταξύ άλλων και έργα «σύγχρονων» ελλήνων συνθετών (Νίκος Σκαλκώτας, Ιάννης Ξενάκης, Θεόδωρος Αντωνίου, Γιώργος Σισιλιάνος, Γιάννης Χρήστου κ.ά.), αλλά σίγουρα λιγότεροι θα έχουν κατά νου τη Συναυλία / Μουσικός Διαγωνισμός, που θα οργανωνόταν στο Θέατρον Κεντρικόν, από το Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο (ΑΤΙ) του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, το πρωί της Κυριακής, της 16ης Δεκεμβρίου 1962, ακριβώς πριν από 60 χρόνια, με βραβεία τα οποία θα χρηματοδοτούσε ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις και που θα είχαν το όνομά του.
Ο Μ. Χατζιδάκις εκτιμούσε πολλούς έλληνες δημιουργούς τής πιο προχωρημένης μουσικής, όπως, για παράδειγμα, τον Ιάννη Ξενάκη. Αυτό αποδεικνύεται και από μια συζήτηση που είχε με τον συγγραφέα κ.λπ. Ρένο Αποστολίδη, για το περιοδικό «Τα Νέα Ελληνικά» (τεύχος #1, Ιανουάριος 1966).
Ο Ρένος αρνιόταν τη σημαντικότητα του Ι. Ξενάκη, στην εξέλιξη της σύγχρονης μουσικής, καθώς τον θεωρούσε «απογράφο θορύβων», «αντιμελωδιστή» κ.λπ. Όμως, ο Μάνος Χατζιδάκις είχε τελείως διαφορετική άποψη, υπερασπίζοντας το έργο τού Ι. Ξενάκη με τα παρακάτω λόγια:
«Οπωσδήποτε, ασχέτως σνομπισμού ή όχι, το ουσιώδες ερώτημα πάντα παραμένει: τι είναι ο Ξενάκης και γιατί τον θεωρώ “μεγάλο”;(…) Ο Ξενάκης είχε το θάρρος ν’ αγνοήση την μουσική παράδοση πεντακοσίων ετών –να αγνοήση, δηλαδή, την μουσική από την Αναγέννηση και μετά– και να ξανατοποθετηθή, με όλη τη δύναμη ενός γνήσιου ελληνικού πνεύματος, δίνοντάς μας μουσική όχι βέβαια αυτή που κληρονομήσαμε και συνηθίσαμε. Ιδού η πρώτη δυσκολία, για να σταθούμε απέναντί του: μας απαιτεί ή πολύ αγνούς ή πολύ δυνατούς. Η μουσική, ανέκαθεν, ακόμα και στην ακμαιότερη ευρωπαϊκή της έκφραση, υπήρξε μία οργάνωσις ήχων. Όσο πιο μεγαλειώδης, τόσο πιο σοφά ωργανωμένη – και τόσο διαρκέστατη στο χρόνο. Γιατί μας συνθλίβει η καταπληκτική οργάνωση του Ξενάκη, που περικλείει όλες τις σύγχρονες επιτεύξεις μας; Αλλά, ακόμη περισσότερο: η ξανατοποθέτησή του στη μουσική ουσία δημιουργεί ένα πρωτόγονο ηχητικό αποτέλεσμα, χωρίς καθόλου το σοφό σχολαστικισμό τής παραδοσιακής οργανώσεως. Τίποτε στον Ξενάκη δεν είναι σκόνη, αλλά ύλη ζωντανή, κάτω από σκέψη βαθύτατα μαθηματική – και με την ευρύτητα ενός ποιητού. Ακόμα και η έννοια της μελωδίας δεν ελλείπει, αντιθέτως μάλιστα, παρουσιάζεται ευρηματική, αστραφτερή και τεταμένη. Μια μελωδία, που θa ’πρεπε νa ’χαμε κληρονομήσει, αν δεν είχε συσσωρευτεί η μουσική θητεία πεντακοσίων ετών. Η σημασία του Ξενάκη είναι μεγάλη, γιατί πρώτη φορά στην παγκόσμια μουσική δημιουργία παρουσιάστηκε μια προσωπικότητα τόσο τολμηρή που ν’ αποφασίση να ξαναϋπάρξη Έλλην. Πρέπει να παρέλθουν λίγα χρόνια, για ν’ αντιληφθούμε τη σημασία του – για να γνωρίσουμε κι εμείς, μες απ’ αυτόν, την βαθύτερη νεοελληνική μας ιδιοσυγκρασία».
Σε σχέση με την γενικότερη παρουσία της «σύγχρονης μουσικής» στην Ελλάδα έχουν επίσης αξία ορισμένες παρατηρήσεις του Γ.Γ. Παπαϊωάννου (αρχιτέκτονας, μουσικολόγος, ερευνητής, πιανίστας κ.λπ.), έτσι όπως εκείνες θα καταγράφονταν στο βιβλίο «Αναδρομή / 50 Εκδηλώσεις» [Γερμανικό Ινστιτούτο Goethe Αθηνών, 1971;]. Διαβάζουμε σχετικώς:
«Η Ελλάς ακολούθησε μια τροχιά διαφορετική από τις δυτικές χώρες, από την εποχή που έγινε σύγχρονο κράτος: παραμέρισε θεληματικά την σπουδαία της ζωντανή παράδοση –λαϊκή και βυζαντινή– και προσπάθησε ν’ αντιγράψει, συνήθως αδέξια και με σημαντική καθυστέρηση, το δυτικό μουσικό πολιτισμό, που της ήταν ξένος. Στον αιώνα μας το πέτυχε λίγο καλλίτερα, έτσι που προσδεθήκαμε πια στο δυτικό άρμα της “κλασικής και ρομαντικής” μουσικής ή, ακόμη χειρότερα, των ξεπερασμένων πια “εθνικών σχολών”, σαν ουραγοί φυσικά, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.(...) Αρκετά ξαφνικά, όμως, η Ελλάδα άρχισε να ανακαλύπτει τη δική της μουσική φυσιογνωμία, χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά σύγχρονα μουσικά ιδιώματα, που, αρκετά απροσδόκητα, φάνηκαν να την εκφράζουν συνεπέστερα: έτσι, ο πρώτος Μητρόπουλος, προπολεμικά, άνοιγε τον δρόμο αυτό, για να ακολουθηθεί σύντομα από την μεγαλοφυΐα του Σκαλκώτα.(...) Μεταπολεμικά (ο Σκαλκώτας) ακολουθήθηκε από δύο άλλες μορφές πρώτου μεγέθους, όπως ένας Ξενάκης ή ένας Χρήστου και από μια σειρά σημαντικών επίσης συνθετών (Γ.Α. Παπαϊωάννου, Λογοθέτης, Σισιλιάνος, Κουνάδης, Αδάμης, Μαμαγκάκης, Ιωαννίδης, Αντωνίου, Τερζάκης, Απέργης κι άλλους ακόμη), που ξεπέρασαν με επιτυχία τα σύνορα της χώρας και που δικαιολογούν πια απόλυτα τη διαπίστωση πως μια ξεχωριστή ζωντανή “Νέα Ελληνική Σχολή” δημιουργεί με δύναμη και πρωτοτυπία μια νέα, πολύπλευρη γλώσσα, που ανταποκρίνεται πληρέστερα στις σύγχρονες εκφραστικές ανάγκες του τόπου.(...)».
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 καταγράφονται κάποια γεγονότα, λοιπόν, που σχετίζονται άμεσα με την παρουσία της πρωτοποριακής μουσικής στο δικό μας καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Ένα από αυτά σχετίζεται με το Εργαστήρι Σύγχρονης Μουσικής του Ινστιτούτου Goethe Αθηνών, που ιδρύεται την άνοιξη του 1962, ενώ ένα δεύτερο ήταν η Συναυλία / Μουσικός Διαγωνισμός του ΑΤΙ, στις 16 Δεκεμβρίου 1962, όπως αναφέραμε ήδη.  
Να πούμε, λοιπόν, πως μέχρι την 31η Αυγούστου (του ’62) είχαν κατατεθεί, για τον διαγωνισμό, είκοσι πέντε πρωτότυπες και ανεκτέλεστες δημοσίως συνθέσεις, από τις οποίες η πρώτη κριτική επιτροπή (Γ.Γ. Παπαϊωάννου, Γιάννης Χρήστου, Μάνος Χατζιδάκις) θα επέλεγε τις δέκα, που ανήκαν σε οκτώ συνθέτες, για το τελικό στάδιο (του διαγωνισμού).

Lukas Foss 

Αυτές οι δέκα συνθέσεις θα παρουσιάζονταν στη συναυλία της 16ης Δεκεμβρίου, με μαέστρο τον διάσημο γερμανο-αμερικανό συνθέτη, πιανίστα και διευθυντή ορχήστρας Lukas Foss (1922-2009), συνθέσεις που ανήκαν στους Γιάννη Ιωαννίδη, Γιώργο Λεωτσάκο, Νίκο Μαμαγκάκη, Ιάννη Ξενάκη, Θεόδωρο Αντωνίου, Στέφανο Γαζουλέα, Γιώργο Τσουγιόπουλο και Ανέστη Λογοθέτη.
Μάλιστα, είναι πολύ πιθανόν να είχαν παραβρεθεί όλοι οι προαναφερόμενοι συνθέτες στη συναυλία, στο Θέατρον Κεντρικόν – πλην του Ιάννη Ξενάκη βεβαίως, για τον οποίον εκκρεμούσε η εις βάρος του καταδίκη από τα χρόνια του Εμφυλίου (ο Ι. Ξενάκης θα επισκεπτόταν την Ελλάδα, για πρώτη φορά, τον Νοέμβριο του 1974, επί Μεταπολίτευσης πια).
 
Η συνέχεια εδώ...
https://www.lifo.gr/culture/music/katastasiako-62-toy-manoy-hatzidaki