ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΝΟΣ … έχω ιδέα που βρίσκεται…

Παρασκευή βράδυ βολτάρω συχνά στα δισκάδικα – και τις περισσότερες φορές, δηλαδή πάντα, κάτι «τσιμπάω». Απόψε αγόρασα το διπλό CD «Ο Γιώργος Ρωμανός Στη Lyra», παραγωγής 2009. Βγήκε τώρα δηλαδή. Στο εξώφυλλο η φωτογραφία από τα «Δυο Μικρά Γαλάζια Άλογα», αλλά στο track list ορισμένες εκπλήξεις· γι’ αυτό και το αγόρασα. Στο πρώτο CD ακούγονται όλα τα «γαλάζια άλογα» (1970), η δεύτερη «ψυχεδελική» πλευρά από το “In Concert & In the Studio” (1968) με την ενοργάνωση του Βαγγέλη Παπαθανασίου, το «Ρολόι» και η οργανική του εκδοχή (πάντα με τον Παπαθανασίου) καθώς και η καταπληκτική «Μπαλλάντα του χωρισμού», από το πρώτο 45άρι τού Ρωμανού στη Lyra, το 1965 (για μένα ένα από τα 2-3 καλύτερα τραγούδια του, με τον Γιώργο Κουρουπό στη διεύθυνση της ορχήστρας – δεν αναφέρεται). Στο δεύτερο CD ακούμε τον «Τζώνη το μπόγια» από τη «Μυθολογία» των Χατζιδάκι-Γκάτσου (μπήκε στην πρώτη-πρώτη έκδοση, αλλά στις μεταγενέστερες όχι), τα 45άρια στη Zodiac «Η Σόνια/ Ο Μηνάς» (1968) και «Παλιά χαλκογραφία/ Προσφιλής κυρία» (1971), μία ωραία, άγνωστη, ακουστική version της «γιαγιάς» (όλοι ξέρουμε το τραγούδι από την full-electric εκδοχή με τις κιθάρες του Αλέκου Καρακαντά από το «Δυο μικρά γαλάζια άλογα») και, εδώ είναι η έκπληξη, το πλήρες set από τη συναυλία στο θέατρο Διονύσια, την 8/4/1968. Στο “In concert & In the Studio” υπάρχουν 7 κομμάτια, εδώ 14(!). Τα πρόσθετα είναι: τα «Ένας ευαίσθητος ληστής» και «Ο Τζώνης ο μπόγιας» (των Χατζιδάκι-Γκάτσου), καθώς και τα «Χαραυγή», «Η αγάπη μας κοιμάται στα νερά», «Έι, κορίτσι», «Η μπαλλάντα του χωρισμού» και «Ρολόι». Με άλλα λόγια, στα δύο CD, ανθολογείται όλο το έργο του Ρωμανού στη Lyra και τη Zodiac από το 1965 έως το 1971. Ελπίζω, δηλαδή, να μην μου έχει διαφύγει κάτι – αν ναι, τότε θα επανορθώσω. Πέραν λοιπόν του ηχητικού υλικού, που έχει την αξία που έχει, όλο το υπόλοιπο κομμάτι της έκδοσης είναι φτιαγμένο στο πόδι. Κρίμα. Δεν είναι μόνον τα ανύπαρκτα credits και οι ανύπαρκτες πληροφορίες, είναι και τα άσχετα κείμενα που συνοδεύουν την έκδοση. Το πρώτο από τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο (είχε πρωτοδημοσιευθεί σ’ ένα editorial της Lifo). Προσωπικώς, και επί του προκειμένου, δεν μ’ ενδιαφέρουν οι φαντασιώσεις και οι ποιητικές άδειες, αλλά τα ντοκουμέντα και οι κρίσεις επί των στοιχείων. Έτσι λοιπόν το 1970, όταν βγήκε ο «φανταστικός γιατρός», ούτε ο Χατζιδάκις, ούτε ο Σαββόπουλος «αλώνιζαν» στο ελληνικό τραγούδι. Να μην πω καλύτερα ποιοι αλώνιζαν… Ο Γιώργος Ρωμανός δεν ήταν "ο μόνος που είχε πάρει την ψυχεδέλεια της μόδας, δίνοντάς της διαφάνεια". Πριν από τον Ρωμανό έπαιξαν με τα λόγια και τα χρώματα οι Bill and Psychedelic Band, οι MGC βεβαίως και κάποιοι ακόμη, αλλά αυτά είναι... ψιλά γράμματα. Ενίσταμαι δε και ως προς εκείνο το "της μόδας". Εγώ στο Ρωμανό – και όχι μόνον εγώ – διακρίνω μιαν originality. Ιδίως στα «άλογα», εκεί όπου οι πενιές του Καρακαντά είναι από άλλον πλανήτη (ποια μόδα θα μπορούσε, άραγε, να τον αναγκάσει να παίξει, έτσι όπως έπαιξε;). Και για να το ξεκαθαρίσω. Κανένας «φανταστικός γιατρός» δεν θα ήταν τόοοσο… φανταστικός, χωρίς τις κιθάρες του Αλέκου. Προσπερνώ τους «κυματισμούς» και τις συγκρίσεις με την Nina Simone και την Diamanda Galas – ό,τι θυμόμαστε χαιρόμαστε – για να μείνω σ’ εκείνη την «ευγενή εξαφάνιση». Τι σημαίνει «εξαφάνιση»; Θα πρέπει κανείς να βγάζει δίσκο κάθε χρόνο, να χαριεντίζεται με τα Μέσα ή να οργανώνει μνημόσυνα για τα sixties, ώστε να μη θεωρείται εξαφανισμένος; Πληροφορώ λοιπόν το Στάθη Τσαγκαρουσιάνο πως ο Ρωμανός έβγαλε δίσκο στη Γαλλία το ’74 (το “Dans Le Grenier”), ξανά στην Ελλάδα το ’83 (το “Love In Armour” με τους You Guys), το εξαιρετικό «Κράμα» το ’88, το «Παραλήρημα» με τον Βλάσση Μπονάτσο το ’91 (αν θυμάμαι καλά), το επίσης πολύ ενδιαφέρον “Winning the Game” με τους NYN το 2004… Για να μη μιλήσω για τις συνεργασίες του με τον Σταύρο Λογαρίδη, τον Κώστα Λειβαδά και την Ελένη Τσαλιγοπούλου... Και απ’ όσο μπορώ να γνωρίζω, πάντα δουλεύει ο Ρωμανός, και πάντα κάτι θα κυκλοφορήσει σε ανύποπτο, για όλους μας, χρόνο. Μ’ αυτόν τον τρόπο κινείται ο άνθρωπος…Έτσι λοιπόν εκείνο το «η ιστορία του είναι μικρή, που δεν καταγράφηκε» δεν έχει καμμία σχέση με την αλήθεια. Ούτε «μικρή» είναι η ιστορία του και έχει καταγραφεί ουκ ολίγες φορές. Να μην αναφέρω, δε, πως ακόμη και στο εξωτερικό ο Ρωμανός είναι psych hero. Επίσης προτείνω στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο να ψάχνει καλύτερα για τα πράγματα που αγαπάει στο internet, γιατί στο google δεν υπάρχουν μόνο «τέσσερα τραγούδια του χωρίς σχόλια», αλλά πολύ περισσότερα… Φερ' ειπείν τα δύο LP του στη Zodiac κατεβαίνουν από διάφορες πηγές - να μία... www. hippy-djkit.blogspot.com - ενώ από αλλού ακούς ακόμη και τα singles. (Στο youTube π.χ. υπάρχει η "Προσφιλής κυρία"). "Στο σάιτ της Lifo, στο τέλος του editorial, θα βάλω μερικά τραγούδια του ν' ακούσετε...". Αλλοίμονο, δηλαδή, αν περίμενε ο κόσμος ν' ακούσει Ρωμανό από το site της Lifo...
Ας πάω όμως και στον Γιώργο Παπαστεφάνου· στο άλλο κείμενο που συνοδεύει την έκδοση. Κι εδώ, ουκ ολίγες οι ασάφειες και οι ανακρίβειες… Κατ’ αρχάς έχω την αίσθηση ότι πολλοί αγνοούν (σχεδόν σίγουρα ο Τσαγκαρουσιάνος και, ίσως, ο Παπαστεφάνου – δεν θέλω να το πιστεύω αυτό, σέβομαι τον Γιώργο Παπαστεφάνου και την πορεία του στο ραδιόφωνο) πως ο Γιώργος Ρωμανός τραγουδούσε, 16χρονος ακόμη, μαζί με τον Βασίλη Ριζιώτη το «Αστέρι του βοριά» στο “America America” του Elia Kazan, το 1963. Από τότε, και ίσως και νωρίτερα, χρονολογείται η γνωριμία του με τον Μάνο Χατζιδάκι. Αφήνω κατά μέρος εκείνο που γράφεται πως ο "Χατζιδάκις έφυγε (εννοείται μετά τη "Μυθολογία") πήγε στην Αμερική και έστελνε από 'κει τις ηχογραφήσεις του - τη Τζοκόντα, το Blue, τα Reflections κ.ά.". Δεν είμαι σε θέση να ξέρω τι "έστελνε" ο Χατζιδάκις από την Αμερική και σε ποιους. Εκείνο που ξέρω είναι πως η "Τζοκόντα" ηχογραφήθηκε το 1965, ένα χρόνο πριν από τη "Μυθολογία". Και βεβαίως ο Χατζιδάκις ήταν εκείνος που έκανε την παραγωγή στις «Μπαλλάντες» (1965), τον πρώτο μεγάλο δίσκο του Ρωμανού, που είχε βγει στην Philips. Αυτά τα λέω, γιατί από τα λεγόμενα του Παπαστεφάνου υπονοείται πως ο Χατζιδάκις γνώρισε το Ρωμανό με αφορμή τη «Μυθολογία», το 1966. Τέλος πάντων… Ας πω λοιπόν πως από τη Philips o Ρωμανός μεταπήδησε στη Lyra. Λογικώς είχε μεσολαβήσει η εμφάνισή του στο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης(!), τον Σεπτέμβριο του ’65, με τη μπαλάντα «Η μεταμόρφωση». Λέω, λογικώς, γιατί το τραγούδι αυτό βγήκε λίγο μετά σε 45άρι από τη Lyra (ως γνωστόν, πρώτα ένα τραγούδι ακουγόταν σε φεστιβάλ και μετά έπαιρνε το δρόμο για τη δισκογραφία)। Προφανώς, ή έστω πιθανώς, από ’κει, από τη Θεσσαλονίκη, πρέπει να τον «μυρίστηκε» ο Πατσιφάς και να τον έφερε στη Lyra.Και κάτι για τους «χοντρούς» ρέκτες. Πριν από χρόνια, είχα βρει σ’ ένα παλιατζίδικο κάτω από την Ομόνοια, ένα «παιδικό» 45άρι του Γιώργου Ρωμανού, το "Μια φορά κι έναν καιρό...", με 5 δικά του τραγούδια, βασισμένα σε στίχους Γιάννη Ευσταθιάδη, σε ετικέτα Aquarius – γράφω τους τίτλους γιατί δεν θα τους βρείτε αλλού: Μιστουλέτος, Σταχτοπούτα, Κοντορεβυθούλης, Κοκκινοσκουφίτσα, Χιονάτη. Τα τραγούδια αυτά είναι «ψυχεδελικά» και, κυρίως, όχι χαζά. Πρέπει, δε, να είναι γραμμένα εκεί προς το 1970-71 (στο δισκάκι δεν αναφέρεται χρονιά) και ίσως να παίζουν οι μουσικοί από τα «άλογα». Εντυπωσιακό; Προσωπικώς, θα έλεγα «ναι». Θάρθει κι άλλο πουλί που δε θάχει φτερά
στου θολού ποταμού θα λουστεί τα νερά.
Σιωπηλό το πουλί. Θα λαλούν τα βατράχια.
Ο ιππότης θα δώσει τη μάχη στα βράχια.
Με κοντάρι χυπάει τ’ αστρί, κρεμεζί,
κι’ οι βατράχοι γελάνε, γελάν σα χαζοί…
Σα γραμμόφωνο κλαις με παμπάλαιη πλάκα.
Παίζεις δίχως κοινό. Χασμουριέται η κλάκα.
Για κομήτες παλιούς θα σου πω που περάσαν.
Είναι τόσο παλιοί που οι σοφοί τους ξεχάσαν.
Θα σου πω τι θα βρεις σαν κατέβεις στη γης.
Πώς κοιμούνται τη νύχτα οι νεκροί της αυγής.
Για καράβια που μπλέξαν και μείναν στα φύκια,
για νεκρούς ναυαγούς στου γυαλού τα χαλίκια.
Για ζωστές της Βλαχέρνας - ψυχές σκοτινές.
Πώς σκοτώσαν οι Ίνκας τη Ντόνα Ινές.
Πώς ο Βούδας κινεί το Μεγάλο Τροχό.
Ξαναμένες Βαλκύρες στριγγλούν: «Μάι-Χο!».
Πώς γεννήθ’ η ζωή στης θαλάσσης τα βύθη.
Πώς η μνήμη χτυπά και νικάει τη λήθη.
Γιατί κλαιν οι γυναίκες στο πρώτο φιλί,
πώς στα ύψη πετά γητεμένο χαλί.
Για τ’ απόκρυφο πλέγμα της κάθε ψυχής,
πώς σκορπίζει ο ήλιος τα σπλάχνα της γης.
Για τη σμέρνα που σμίγει τη νύχτα μ’ οχιά,
για την τύχη που φέρνει κρεμάλας τριχιά.
Πώς μαζεύει ο Ερμής τους νεκρούς στην απόχη,
το αστρί της αυγής γιατί χάνεται…
Μ. Καραγάτσης (από το «Χαμένο Νησί»)
μελοποίηση Γιώργος Ρωμανός (από το «Κράμα»)

Κατά τα λοιπά κι εμένα μ' αρέσει η ποίηση. Εξ ίσου, όμως, μ' αρέσουν και τα μαθηματικά…

KEY WORDS: George Romanos, Yorgos Romanos